Намаз оқып өз өмірін дінге арнаған иманды әр пенде өз нәпсісін тежеу керек екендігін қасиетті Құран Кәрім мен Пайғамбарымыз Мухаммад (с.ғ.с.) хадистерінен оқып біледі. Нәпсімізді құрықтап тәрбиелеу адам баласын екі дүние бақытына жеткізері сөзсіз анық. Алла Тағала Құран Кәрімде:

أَفَحَسِبْتُمْ أَنَّمَا خَلَقْنَاكُمْ عَبَثًا وَأَنَّكُمْ إِلَيْنَا لَا تُرْجَعُونَ ﴿١١٥﴾ سورة المؤمنون

«Ей, адам баласы! Бізді өздеріңді бекер-босқа жаратты, біздің алдымызға қайтарылмаймыз деп, ойлайсындар ма?» (Муминун, 115-аят)-деп ескертті. Жәнеде:

أَيَحْسَبُ الْإِنسَانُ أَن يُتْرَكَ سُدًى ﴿٣٦﴾ سورة القيامة

«Адам өзін емін-еркін жіберіледі деп ойлай ма?!» (Қиямет,36-аят) десе, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.): «Ақылды – нәпсісіне йе болып, оны жауапқа тартып, өлімнен кейінгі өмір үшін тырысқан адам. Ал, ақымақ – нәпсіқұмарлығына беріліп жүріп, Алладан жақсылық күткен адам»1 -деген. Сол себепті әр адам өз нәпсісін тазартып тақуалыққа ден қоюы қажет. Алла Тағала:

قَدْ أَفْلَحَ مَنْ زَكَّاهَا ﴿٩﴾ وَقَدْ خَابَ مَنْ دَسَّاهَا ﴿١٠﴾ سورة الشمس

«Расында нәпсісін тазартқан кісі құтылды да; Әлде кім оны кірлетсе қор болды» (Шамс, 9-10-аяттар) - деп ескертуде.

Ал нәпсімізді құрықтап, тақуалыққа апарар жол әрине құлшылық амалдарын көп қылып орындау. Тек күнделікті бес уақыт намазбенен шектеліп қалмай нәпіл ораза және нәпіл намаздарды да қолға алу. Ал нәпіл намаздардың ішіндегі сауаптыларының бірі әрине түнгі намаз – тахаджуд.

Намаздың бұл түрі турасында атақты Имам Абу Хамид Мухаммад ибн Мухаммад ал-Ғазали ат-Туси «Ихия улум ад-дин» деген еңбегінде «Түнде құлшылық үшін тұрудың маңыздылығы» атты бабында мынандай дәлелдер келтіреді:

Алла Тағаланың қасиетті Құран Кәріміндегі аяттарда:

قال تعالى: إِنَّ رَبَّكَ يَعْلَمُ أَنَّكَ تَقُومُ أَدْنَىٰ مِنْ ثُلُثَيِ اللَّيْلِ ﴿٢٠﴾ سورة المزمل

«(Мұхаммед (с.ғ.с.)) сөз жоқ, Раббың, сенің әрі сенімен бірге болғандардан бір топтың, түннің үштен екісіне жақынырақ, жартысында, үштен бір шамасында намазға тұрғаныңды біледі...» (Зумар, 20-аят).

قال تعالى: إِنَّ نَاشِئَةَ اللَّيْلِ هِيَ أَشَدُّ وَطْئًا وَأَقْوَمُ قِيلًا ﴿٦﴾ سورة المزمل

«Шын мәнінде түнде тұру, нәпсіге әсерлі, оқуға қолайлы...» (Музаммил, 6-аят).

Және де Ұлы Жаратушы Йеміз:

قال تعالى: تَتَجَافَىٰ جُنُوبُهُمْ عَنِ الْمَضَاجِعِ يَدْعُونَ رَبَّهُمْ خَوْفًا وَطَمَعًا ﴿١٦﴾ سورة السجدة

«Олардың жамбастары төсектерінен ажырап, (түнде ұйқыдан түрып,) өздерінің Раббысынан қорқып және үміт етіп тілейді» (Сәжде, 16-аят).

قال تعالى: أَمَّنْ هُوَ قَانِتٌ آنَاء اللَّيْلِ سَاجِدًا وَقَائِمًا يَحْذَرُ الْآخِرَةَ وَيَرْجُو رَحْمَةَ رَبِّهِ ﴿٩﴾ سورة الزمر

«Әлде түннің бір уақыттарында сәжде ете әрі тік тұрып /намаз оқып/, ақиреттен сақтана және Раббысының мейірімін үміт ете берілуші ме? /Ей Мухаммад!/» (Зумар, 9-аят).

قال تعالى: وَالَّذِينَ يَبِيتُونَ لِرَبِّهِمْ سُجَّدًا وَقِيَامًا ﴿٦٤﴾ سورة الفرقان

«Олар түнді, Раббыларына сәжде қылу, тіке тұрумен өткізеді» (Фурқан, 64-сүре).

قال تعالى: وَاسْتَعِينُوا بِالصَّبْرِ وَالصَّلَاةِ ﴿٤٥﴾ سورة البقرة

«Сабыр және намазбен жәрдем тілеңдер. Расында намаз ынталылардан басқаларға ауыр келеді» (Бақара, 45-аят).

Кейбір ғалымдар Құлшылық деген сөздің астарында түн уақытында тұрып намаз оқу және нәпсісімен күрестегі төзімділік деп айтқан.

Пайғамбар (с.ғ.с.) хадистерінен:

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ - رضي الله عنه - أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ - صلى الله عليه وسلم - قَالَ (يَعْقِدُ الشَّيْطَانُ عَلَى قَافِيَةِ رَأْسِ أَحَدِكُمْ إِذَا هُوَ نَامَ ثَلاَثَ عُقَدٍ، يَضْرِبُ كُلَّ عُقْدَةٍ عَلَيْكَ لَيْلٌ طَوِيلٌ فَارْقُدْ، فَإِنِ اسْتَيْقَظَ فَذَكَرَ اللَّهَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ تَوَضَّأَ انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ، فَإِنْ صَلَّى انْحَلَّتْ عُقْدَةٌ فَأَصْبَحَ نَشِيطًا طَيِّبَ النَّفْسِ، وَإِلاَّ أَصْبَحَ خَبِيثَ النَّفْسِ كَسْلاَنَ). متفق عليه.2

«Сендердің қайсы біреулерің ұйқыға жатқанда шайтан желкелерінің тұсына арбаудың үш түйінін түйеді. Әр түйінді шымылдықпен бүркейді де: «Түн әлі ұзақ ұйықта!» -дейді егер ол адам оянып Алланы есіне алса онда бір түйіні шешіледі, егер тұрып дәрет алса тағыда бір түйіні шешіледі, ал егер ол тұрып намаз оқыса үшінші түйіні шешіледі. Сол кезде оның бойы қуатты, ізгі жанды болып тұрады. Ал егер керісінше болса онда ол жалқау, тымыршық болып оянады»-деген.

Тағыда бір хадисте:

عَنْ أَبِي وَائِلٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ ذُكِرَ عِنْدَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ رَجُلٌ نَامَ لَيْلَةً حَتَّى أَصْبَحَ قَالَ ذَاكَ رَجُلٌ بَالَ الشَّيْطَانُ فِي أُذُنَيْهِ 3

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) түні бойы таң атқанға дейін ұйықтаған адам туралы: «Шайтан жаулап алған адам» -деп айтқан4.

Құрметті мұхтарам жамағат Алла Тағала оқыған намаздарымызды қабыл етіп, қиямет күні Жаратушы Иеміздің алдында жүздеріміздің жарқын болуын нәсіп еткей!

Жітіқара аудандық
«Ержан Тәтішев» мешітінің бас имамы
Есмурзин Сабыржан Зейнелгабиденұлы

1 Тирмизи, қиямет. Ибн Мәджә, зуһд.
2 Имам Бухари мен Имам Муслим риуаят еткен
3 Имам Муслим риуаят еткен
4 Абу Хамид Мухаммад аль- Газали ат-Туси. Возрождение религиозных наук. Том третий. Махачкала 2011. Кітабынан аударылып алынды

Әлемдердің Раббысы Алла Тағалаға сансыз шүкірлер мен мақтаулар болсын. Пайғамбарлар мен елшілердің (ғ.с.) ең ардақтысы пайғамбарымыз Мұхаммадқа (с.ғ.с.) оның отбасына және сахабаларына Алла Тағаланың сәлемі мен салауаттары болғай.

Алла Тағаланы еске алудың артықшылығы жайында айтар болсақ, бір ғұлама өзінің кітабында былай деп айтқан екен: «Расында, парыз құлшылықтарынан кейін, ғибадаттың ең жақсы түрі – Жаратушы Иемізді еске алу, әрі Ислам ғалымдары тіпті, бұған бір ауыздан келіскен».

Екі жол Алланың разылығына жетелейді: пікір қылу (тәфәккур жасау) жолы мен Алла Тғаланы еске алу (зікір ету) жолы.

Біріншіде меңзелген нәрсе, Алла Тағаланың бізге нәсіп еткен рақымы мен нығметі жайында пікір қылу. Ал екіншіде меңзелген нәрсе, Жаратушы Раббымыздың есім-сипаттары мен шариғат белгілеген еске алу (зікір) сөздерін жие қайталап айту.

Құран Кәрімдегі Алла Тағаланы еске алу

Алла Тағала өзінің кітабында былай деген:
}فَاذْكُرُونِي أَذْكُرْكُمْ{

«Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын» (Әл-Бақара, 152-аят).

Бір тақуа кісі айтқан екен: «Алланың атымен ант етейін, мен, Раббымның мені қашан есіне алатынын білемін!» Сонда одан сұрапты: «Ия, Раббың қашан сені есіне алады екен?» Ол болса:«Мен оны, есіме алған кезде»,-деп жауап беріпті. Себебі, Алла Тағала былай деп айтқан емес пе еді: «Мені еске алыңдар, Мен де сендерді еске аламын» (Әл-Бақара, 152-аят).

Өлім хәлінде жатқан бір тақуа кісіге: «Алланы есіңе ал»,-деп айтыпты. Сол кезде ол, әлгі айтқан кісіге: «Қазір есіме алатындай, мен Оны ешқашан ұмытқан емеспін!»,-деп жауап қайтарыпты.

Өзінің тақуалығымен танылған Әл-Джунайд ибн Мұхаммад өлім хәлінде Құран оқып жатқанда, оған біреу: «Өлімің болса, келіп қалды, ал енді саған Құран оқудың не қажеті бар»,-деген екен. Сол кезде ол: «Дәл қазір, жақсы істерге менен артық мұқтаж кім бар екен?»,-деп жауап қайтарыпты.

Тағы басқа бір аятта былай делінген:
}يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اذْكُرُوا اللَّهَ ذِكْرًا كَثِيرًا (41) وَسَبِّحُوهُ بُكْرَةً وَأَصِيلًا (42) {

«Ей иманға келгендер! Алланы жие-жие, көп еске алыңдар, әрі таңертең және кешке Оны дәріптеңдер» (Әл-Ахзаб, 41-42-аяттар).

Қашан адам баласы Алланы көп еске алушылардан болып есептеледі екен?

Ибн Салах: «Кімде-кім, таңертен және кешке шариғат заңдастырған әрі Алла Елшісінен (с.ғ.с.) жеткен зікір сөздерін айтуменен Алланы еске алатын болса, онда ол, Алланы көп еске алушы ерлер мен әйелдердің қатарынан болып есептеледі»,-деген.

Бір ғалым айтты: «Алланы көп еске алу – бұл қашан да тіліңнің Алла Тағаланы еске алудан босамауы», және мұның дәлелі, имам Тирмизи мен имам Ахмад керемет иснадпен жеткізген Абдулла ибн Бусраның хадисы:
عن عبد اللهِ بنِ بُسْرٍ رضي الله عنه أنّ رجُلًا قال: يَا رَسُولَ اللهِ، إِنَّ شَرَائِعَ الإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ، فَأَخْبِرْنِي بِشَيْءٍ أَتَشَبَّثُ بِهِ. قَالَ: (( لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْبًا مِنْ ذِكْرِ الله )).

«Мен айттым: «Ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.) Расында, Исламның белгілегені мен үшін өте көп. Сол үшін маған, әрдайым істей алатын сондай бір нәрсені көрсетші». Сонда Алланың Елшісі (с.ғ.с.) маған былай деді: «Олай болса, тілің әрдайым Алланы еске алатын болсын»».

Сондай-ақ мына аятта былай делінген:
}إنَّ فِي خَلْقِ السَّمَوَاتِ وَالأَرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهَارِ لآيَاتٍ لأُوْلِي الأَلْبَابِ . الَّذِينَ يَذْكُرُونَ اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِهِمْ{

«Солар Алланы түрегер тұрып, отырған күйі және жамбастап, жатып еске алады, әрі аспандардың және жердің жаратылуы жайында ойланып: «Раббымыз! Сен бұны босқа жаратпадың! Сен /барлық кемшіліктен/ пәксің!»» (Әл-Имран, 191-аят).

Салиқалы адамдар, бірге жиналып, Алланы естеріне алады, ал пасық, күнәһар адамдар, бірге жинала қалса, Шайтанға жақындататын нәрселерді естеріне алады.

Салиқалылардың зікірлері – «әлхамду лиЛләһ» (Аллаға мақтау болсын), «субханаЛла» (Алла пәк), «Аллаһу акбар» (Алла ұлық) және «Лә иләһа илляЛлаһ» (Алладан басқа құдай жоқ) деген сөздерді жие қайталап айтудан тұрады. Ал Алладан теріс бұрылғандардың жие айтатындары – балағат сөздер, өсек, өтірік және біреуді жамандау.

Бір ақын айтқандай:
«Ауруға шалынсақ, Сені есімізге алумен жазыламыз,
Ал сені ұмытуменен, қайтадан дертке ұшыраймыз...»

Ақын осы өлең шумағымен мына нәрсені айтқысы келгендей: «Раббым, қашан жүректерімізді дерт шалса, Сені есімізге алуменен, оны емдейміз де дерттен айығамыз, ал бейқам адамдардың жүректері бос әрі пайдасыз нәрселерді еске алумен дертке шалынып, емделмейді де жазылмайды». Осыған байланысты Алла Тағала айтты:
}الا بِذِكْرِ اللَّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلُوبُ{

«Жүректер Алланың еске салуымен /Құранмен/ тыныштық тауып, орнығады» (Әл-Раъд, 28-аят).

Қанша мәрте жүректерімізді дүние ләззаттарымен толтырып байлауға тырыссақ та, бәрібір де аталмыш өмірлік рахаттар жүрекке тыныштық бермейді...

Сонымен қатар Алла Тала Құран Кәрімде былай деді:
}فَإِذَا قَضَيْتُمُ الصَّلَاةَ فَاذْكُرُوا اللَّهَ قِيَامًا وَقُعُودًا وَعَلَى جُنُوبِكُمْ{

«Қашан намазды орындап болсаңдар, Алланы тұрған, отырған және жамбастап жатқан хәлде еске алыңдар» (Ән-Ниса, 103-аят).

Осы аятқа байланысты Ибн Аббас (р.а.) былай деген: «Бұл аятта айтылған сөз мынаны білдіреді: адам баласы Алла Тағаланы түнде және күндіз, құрлықта және теңізде, сапарда және үйде, байлықта және жоқшылықта, ауруға шалынған кезде және саулықта, көпшілікте және жалғыздықта немесе жасырын және айқын түрде еске алуы қажет».

Бұған қоса, Алла Тағала былай деді:
}وَاذْكُر رَّبَّكَ فِي نَفْسِكَ تَضَرُّعاً وَخِيفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالآصَالِ وَلاَ تَكُن مِّنَ الْغَافِلِينَ{

«/Ей Мұхаммад!/ Әрі Раббыңды таңертең және күн батардан алдын бойұсына жалбарынып, қорыққан түрде әрі бәсең үнмен іштей есіңе ал және қаперсіздерден болма» (Әл-Аъраф, 205-аят).

Аса ұлы Алла Пайғамбарға (с.ғ.с.) және барлық мұсылмандарға Раббысын ықыласты түрде еске алуын бұйырды. Таң намазы уақытынан бастап, күн шығып көтерілгенге және екінді (асыр) уақытынан күн батқанға дейінгі уақыт сүннет бойынша Алланы еске алудың өзге уақыттан қадір-қасиеті артық. Алла Тағала құлдарына Өзін ұмыт қалдыруға, қаперсіздік танытуға тыйым салады. Ондай жағдайда аса ұлы Алла оларды өз-өздерін ұмытуға мәжбүр етеді (Имам Табари және А. Саъди тафсирі).

Кейбір кісілер аса маңызды жоғары мансаптарға, зәулім, қымбат үйлерге және байлыққа тым қатты құмарлық танытады, бірақ бұл құмарлықтар еш уақытта оның жүрегіне тыныштық ұялатпайды. Осыған қатысты Алла Тағала айтқан:
}وَمَنْ أَعْرَضَ عَن ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنكًا وَنَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَىٰ (124) قَالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمَىٰ وَقَدْ كُنتُ بَصِيرًا (125) قَالَ كَذَٰلِكَ أَتَتْكَ آيَاتُنَا فَنَسِيتَهَا ۖ وَكَذَٰلِكَ الْيَوْمَ تُنسَىٰ{(126)

«Ал, кім Мені еске салуымнан /Құраннан/ теріс бұрылса, оған тар өмір болады әрі Қайта тірілу күні оны соқыр күйде тірілтеміз. Ол: «Раббым! Мені не үшін соқыр күйде тірілттің?! Мен көретін едім ғой»,-дейді. Алла айтты: «Міне, осылай. Саған аяттарымыз келген еді, бірақ сен оларды ұмыттың. Сол секілді бүгін сен де ұмытыласың»,-дейді.» (ТаҺа, 124-126-аяттар).

Адам баласы дүниеде қанша дәулеті болып, қалағанша өмір сүргенмен, тура жолда болмағандықтан, жүрегі орнықпаған, кеудесі тар, іштей жаман күй кешеді. Ол аса ұлы Алланың үгіт, насихаттарын тыңдап, құлақ асудан қашты, міндеттері жайлы ойламады. Сондықтан аса ұлы Алла одан теріс бұрылып, оны тозақ отына тастады (Ибн Касир және А.Саъди тәфсирі).

Ал екіжүзді мұнафиқтарды сөгіп, Алла Тағала былай деді:
}إِنَّ الْمُنَافِقِينَ يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَهُوَ خَادِعُهُمْ وَإِذَا قَامُوا إِلَى الصَّلَاةِ قَامُوا كُسَالَىٰ يُرَاءُونَ النَّاسَ وَلَا يَذْكُرُونَ اللَّهَ إِلَّا قَلِيلًا{

«Ақиқатында мұнафиқтар Алланы алдамақшы болады, алайда Алла олардың өздерін алдандырып /күнәларын көбейтуге жол беріп, күнә жасауды жеңілдетеді/ қояды. Олар намазға тұрғандарында, салғырт күйде адамдаға көріну үшін тұрады әрі олар Алланы өте аз еске алады» (Ән-Ниса, 142-аят).

Аятта байқағанымыздай, Алла Тағаланы тым аз еске алу мұнафиқтық сипат екендігіне ишарат етілген. Раббысын қаншалықты есіне алып жүргендігін әркімнің өзі білгендіктен, аталмыш сипатқа лайықты болып қалмаудың амалын жасауға тырысуымыз керек. Ол үшін өз-өзімізді түрлі сылтаулармен алдамай, Раббымыздан жәрдем сұрай отырып, намаздарымызды ықыласты түрде, тақуалықпен әрі Аллаға шынайы беріле (хушуғпен) орындап, Жаратушы Иемізді көп еске алуымыз қажет.

Мұнафиқтар сыртынан көрер көзге Исламды ұстанып, ал жүрегінде сенімі жоқ әрі оны жасырған имансыздар. Тозақта кәпірлерден де төмен, ең түпкі қабатында болып, ең ауыр азаптарға тартылады. Ал тәубеге келгендерді аса ұлы Алла тазартып игіліктеріне бөлейді. Мұнафиқтықтан сақтанып, құтылу үшін Алла Тағалаға қатты жабысып, дінді ықыласпен ұстану керек (А.Сағди тәпсірі).

Сүннеттегі Алла Тағаланы еске алу

Шашыңа ақ түскенше ғұмыр кешкен, зымырап өткен ғұмырдан сақалың ағарып, сүйегің жұқарған, ей қарт мұсылман жан! Саған амалдардың ең абзалын айтайын ба? Ол Алла Тағаланы еске алу ғибадаты.

Мықты да сұлу, ей жас жеткіншек! Саған да амалдардың ең абзалын көрсетейін бе? Ол әрине Алла Тағаланы еске алу құлшылығы.

Ислам дінінде, Алла Тағаланы еске алудан артық еш бір құлшылықты таппайсыңдар.

Бірде Алла Елшісінен (с.ғ.с.) бір кісілердің: «Қандай іс, амалдардың ең абзалы?»-деп сұрағандығы бізге келіп жеткен. Бұған Ол (с.ғ.с.): «Тілің, Алла Тағаланы еске алуменен ләзәттанып жатқан кезде жан тапсыруың»,-деп жауап берген (Табарани).

عَنْ أَبِى هُرَيْرَةَ رضي الله عنه قَالَ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ – صلى الله عليه وسلم – يَسِيرُ فِى طَرِيقِ مَكَّةَ فَمَرَّ عَلَى جَبَلٍ يُقَالُ لَهُ جُمْدَانُ فَقَالَ « سِيرُوا هَذَا جُمْدَانُ سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ ». قَالُوا وَمَا الْمُفَرِّدُونَ يَا رَسُولَ اللَّهِ قَالَ « الذَّاكِرُونَ اللَّهَ كَثِيرًا وَالذَّاكِرَاتُ «

Бір күні Алла Елшісі (с.ғ.с.) сахабаларына (р.а.): «Қозғалыңдар. Бұл Джумдан (таудың аты). Ал «муфарридун» озып кетті»,-деді. Адамдар: «Ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.), «муфарридун» деген кімдер?»-деп сұрады. Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Бұл Алла Тағаланы көп еске алушы ерлер мен әйелдер»,-деп жауап берді (Муслим, Ахмад).

«Муфаррид» – бұл өз ғұмырын Алла Тағалаға құлшылық қылуға арнаған адам.

Осы сөздің басқа бір жорамалына жүгінер болсақ бұл, білімі мен Алла Тағаланы еске алуы тұрғысынан басқалардан ерекшеленген адам, тіпті ол мұсылман бауырларының арасында болған кезде де осы қасиеті байқалады. Себебі, әр адам өзінің ұнататыны жайлы әңгіме қылады.

«Ихия ъулум ад-дин» (дін ғылымдарының жаңғыруы) кітабінің авторы имам әл-Ғазали айтты: «Адамдар мәжіліске келе-сала, ұнататын нәрселері жайлы әңгіме қылады».

Ағаш ұстасы, ағаш және одан ненің қалай жасалатыны жайлы айтады.

Темір ұстасы, темір жайлы айтады.

Құрылысшы, салынған нәрселердің әдемілігі жөнінде айтады.

Тігінші, матаның сапасы жайлы айтады.

Ал Алланың әулие құлдары Жаратушы Раббысын еске алады.

«Джамиъ әл-ъулум уал хикам» (ғылымдар мен даналықтар жиынтығы) кітабында Ибн Раджаб әл-Ханбали мына бір тарихи оқиғаны келтіреді: «Юсуф (ғ.с.) пайғамбарды құдыққа түсірген кезде, оның ішінде жан-жағын су қоршаған үлкен тас болған. Ол болса сол тастың үстінде отырған күйде қалыпты. Түн мезгілі болып, оның жанында Алла Тағаладан басқа серігі де жолдасы да болмаған. Ол болса, осындай жағдайда Алланы есіне алған болатын. Ибн Аббас (р.а.) осы оқиғаға байланысты тіпті былай деп айтқан: «Теңіздегі балықтар тынышталса да ол Алланы еске алумен тынышталмады, шалшық судағы бақалар үнсіз қалса да ол бәрібір Алланы еске алуын доғармаған. Сөйтіп, ол Алланы есінде сақтағаны ұшін, Алла Тағала да оны аман алып қалды»».

Алла Тағала Юнус (ғ.с.) пайғамбар жайлы былай деді:
}فَلَوْلَا أَنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُسَبِّحِينَ (143) لَلَبِثَ فِي بَطْنِهِ إِلَىٰ يَوْمِ يُبْعَثُونَ { (144)

«Егер де ол /Алланы кемшіліктен/ пәк деп дәріптеушілерден болмағанда, оның /киттің/ ішінде қайта тірілтілетін күнге дейін қалған болар еді» (Әс-Саффат, 143-144-аяттар).

Алланы ұлықтаушылар дегеніміз, қуанышты әрі қайғылы жағдайларда Алла Тағаланы еске алушылар.

عَنْ أَبيِ الدَرْدَاء رَضِيَ الله عَنْهُ قَالَ أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قال)): أَلَا أُنَبِّئُكُمْ بِخَيْرِ أَعْمَالِكُمْ ، وَأَزْكَاهَا عِنْدَ مَلِيكِكُمْ ، وَأَرْفَعِهَا فِي دَرَجَاتِكُمْ ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ إِعْطَاءِ الذَّهَبِ وَالْوَرِقِ ، وَخَيْرٍ لَكُمْ مِنْ أَنْ تَلْقَوْا عَدُوَّكُمْ ، فَتَضْرِبُوا أَعْنَاقَهُمْ ، وَيَضْرِبُوا أَعْنَاقَكُمْ ؟ قَالُوا : وَذَلِكَ مَا هُوَ يَا رَسُولَ اللَّهِ ؟ قَالَ : ذِكْرُ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ(( .

Сахих хадисте Абу ад-Дарда (р.а.) Алла Елшісінің (с.ғ.с.) былай дегенін жеткізді: «Жаратушы Раббыларыңның алдында ең абзал, таза әрі дәрежелеріңді көтеретін және сендер үшін алтын мен күмісті жұмсағаннан да артық саналған сондай бір амалды көрсетейін бе?» Сол кезде адамдар айтты: «Әрине, ей Алланың Елшісі (с.ғ.с.)». Ол (с.ғ.с.) айтты: «Бұл – Алланы еске алу» (Ахмад, Тирмизи, Ибн Маджа).

Сонымен қатар Алланы еске алудың артықшылығына Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) мына сөзі дәлел болады:
عَنْ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، قَالَ : سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ ، صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، يَقُولُ : يَقُولُ رَبُّكُمْ " أَنَا مَعَ عَبْدِي مَا ذَكَرَنِي وَتَحَرَّكَتْ بِي شَفَتَاهُ" .

«Алла Тағала айтты: «Есімімді айтумен ерні қыбырлап, Мені еске алған құлымды, Өз қамқорлығыма аламын»» (Ахмад).

عَنْ أَبُو هُرَيْرَةَ رَضِيَ الله عَنْهُ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وعلى آلِهِ وَسَلَّمَ قَالَ:
((مَا جَلَسَ قَوْمٌ مَجْلِسًا لَمْ يَذْكُرُوا اللهَ فِيهِ، وَلَمْ يُصَلُّوا عَلَى نَبِيِّهِمْ إِلاَّ كَانَ عَلَيْهِمْ تِرَةً عَلَيْهِمْ حَسْرَةً يَوْمَ الْقِيَامَةِ)).

Абу Һурайрадан (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) былай деп айтты: «Егер адамдар мәжілісте өз орындарына Алла Тағаланы естеріне алмастан және Пайғамбарларына (с.ғ.с.) салауат айтпастан отыратын болса, қиямет күні олардан кек алынатын болады» (Ахмад).

Сондай-ақ Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай деп айтқаны бізге келіп жеткен:
أن رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، يَقُولُ : ((يَقُولُ رَبُّكُمْ أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْدِي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنِي، فَإِنْ ذَكَرَنِي فِي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ فِي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَنِي فِي مَلَإٍ ذَكَرْتُهُ فِي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ، وَإِنْ تَقَرَّبَ إِلَيَّ بِشِبْرٍ تَقَرَّبْتُ إِلَيْهِ ذِرَاعًا...)).

«Алла Тағала айтты: «Құлым Мен жайлы қандай ойда болса, Мен сондай боламын1 әрі ол Мені есіне алған кезде, Мен онымен бірге боламын. Егер ол мені іштей есіне алатын болса, Мен де оны жасырын есіме аламын2. Ал егер ол мені мәжіліске жиналған көпшілік адамдар арасында есіне алатын болса, онда Мен де оны олардан да жақсырақ мәжілісте есіме аламын3. Ал егер құлым Маған бір қадам жақындайтын болса, Мен оған бір шынтақ жақындаймын...»» (Бухари, Муслим).

Басқа бір хадисте Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) былай деп айтқаны бізге жеткен:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ وَأَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ أَنَّهُمَا شَهِدَا عَلَى النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ أَنَّهُ قَال: ((لَا يَقْعُدُ قَوْمٌ يَذْكُرُونَ اللَّهَ عَزَّ وَجَلَّ إِلَّا حَفَّتْهُمْ الْمَلَائِكَةُ، وَغَشِيَتْهُمْ الرَّحْمَةُ، وَنَزَلَتْ عَلَيْهِمْ السَّكِينَةُ، وَذَكَرَهُمْ اللَّهُ فِيمَنْ عِنْدَهُ)).

«Қашан адамдар, Алла Тағаланы естеріне алып, бір жерге жиналатын болса, оларды міндетті түрде періштелер қоршап алады да Алланың мейіріміне бөленеді және Алла Тағала да оларды, дәрежелері өте жоғары болған періштелердің алдында есіне алады» (Муслим).

Салих кісілер Алланы қалай еске алды?

Кейбір салиқалы адамдардың тарихта орын алған оқиғаларына тоқталып өтейік. Өзінің тақуалығыменен танымал болған, сахабалардың ізбасары, табиғин әрі солардан хадистер риуаят еткен, Шам өлкесінің тумасы Халид ибн Мидан Алла Тағаланы күніне қырық мың мәрте есіне алатын (Сияр алам ән-Нубәлә).

Ал өзінің тақуалығы, даналық кеңестері мен сөздері, дүние ләззәттарына қызықпағандығы және Аллаға ынталы түрде, шынайы беріле жасаған құлшылығы арқылы танылған Юсуф ибн Асбаттың «субханаЛлаһ» (Алла пәк) және «Лә иләһа илла Ллаһ» (Алладан басқа құдай жоқ) деген сөздерді қайталап айтумен, Алла Тағаланы күніне жүз мың мәрте еске алғандығы жайлы айтылған (Сияр алам ән-Нубәлә).

Бұл адамдар, ғұмырын толығымен Алла Тағалаға арнап, «Алладан басқа құдай жоқ» куәлігіменен дүниеден өткен нағыз ірі тақуа тұлғалар.

Ал біз ше? Біздің мағынасыз айтылған бос әңгімелер мен жөн-жосықсыз, пайдасыз өткізген уақыттардан басқа, Алла Тағалаға ықыласты түрде шынайы беріле істеген нендей амалдарымыз бар?! Раббымызды еске алуға уақытымыздың қанша бөлігін арнаудамыз және Алла разылығы үшін жасалатын құлшылыққа өміріміздегі белгіленген үлесі қандай? Неге осыған бір үңіліп қарап, ой жүгірте отырып, көңіл бөлмеске?! Екі дүние бақытына жеткіміз келсе, жасап жүрген істерімізді есепке алып, Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.), одан қалды оған ілескен сахабалар мен табиғин ғұлама-ғалым әулие жандардан неге үлгі-өнеге алмасқа?!

قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَثَلُ الَّذِي يَذْكُرُ رَبَّهُ وَالَّذِي لَا يَذْكُرُ رَبَّهُ مَثَلُ الْحَيِّ وَالْمَيِّتِ((.

Абу Мусадан (р.а.) жеткен сахих хадисте, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан: «Алла Тағаланы еске алушы мен еске алмайтын адамның мысалы, тірі мен өлген адамның мысалындай» (Бухари).

Хадисте Алла Тағаланы еске алмайтын адамдарды өлілерге теңеген. Әлгі Жаратушы Жаббар Иесін еске алмайтындар ішіп-жейді, сайрайды, ерсілі-қарсылы жүреді де мәз-мейрам, сауық-сайран құрып, шаттанады. Алайда, Құранда мұндай Құдайдан теріс бұрылып, бейқамдықта жүрген адамдар жайлы былай делінген:
}أَمْوَاتٌ غَيْرُ أَحْيَاءٍ ۖ وَمَا يَشْعُرُونَ أَيَّانَ يُبْعَثُونَ {

«/Олар/ тірі емес, өлілер. Олар қашан қайта тірілетіндерін де білмейді» (Ән-Нахл, 21-аят).

Құранмен, мешітпен өмір сүрмеген және Аллаға бойұсынбаған, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) алып келген нұрын қабыл алмаған әрі өмірдің хикметін түсінбеген адам – Алла Тағаланың алдында тірі өлік болып есептеледі:
}أَوَمَن كَانَ مَيْتًا فَأَحْيَيْنَاهُ وَجَعَلْنَا لَهُ نُورًا يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَن مَّثَلُهُ فِي الظُّلُمَاتِ لَيْسَ بِخَارِجٍ مِّنْهَا{

«Өлі /имансыздықта/ болған кезінде, Біз оны тірілтіп, оған нұр /иман/ беріп, ол нұрмен адамдардың арасында жүретін біреу, қараңғылықтар ішінде қалып, одан шыға алмай жатқан біреуге ұқсай ма?» (Әл-Әнъам, 122-аят).

Бұл аяттағы қараңғылық сөзімен меңзелген мағына: күнәлар қараңғылығы, құмарлық қараңғылығы және Алла Тағаладан алыстау қараңғылығы.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ:((لأَنْ أَقُولَ : سُبْحَانَ اللَّهِ وَالْحَمْدُ لِلَّهِ وَلا إِلَهَ إِلا اللَّهُ وَاللَّهُ أَكْبَرُ أَحَبُّ إِلَيَّ مِمَّا طَلَعَتْ عَلَيْهِ الشَّمْسُ)).

Сахих хадисте Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) айтқан: «СубханаЛлаһи уәлхамду лиЛлаһи уә ләә иләһә иллаЛлаһу уаЛлаһу акбар(Алла пәк, Аллаға мақтаулар болсын, Алладан басқа құдай жоқ және Алла ұлық) деген сөз, мен үшін, күннің көзі шыққан барлық жерлерден де артық» (Муслим).

Басқа бір риуаятта былай делінген: «...немесе күннің көзі батқан барлық жерлерден де артық».

Дүние нығметтеріне қол жеткізу оңай. Бұл дүниенің алтындары мен күмістері арзан. Сонымен қатар, бірде-бір жақсы амал жасалмаған күннің өзі де сен үшін босқа кеткен күнмен тең.

Имам Тирмизи мен басқа да ғұламалар сахих деп баға берген хадисте былай делінген:
عن جابر رضي الله تعالى عنه أن النبي صلى الله عليه وسلم قال: ((مَنْ قَالَ : سُبْحَانَ اللهِ العَظِيمِ وَبِحَمْدِهِ، غُرِسَتْ لَهُ نَخْلَةٌ فِي الجَنَّةِ)).

Джабирден (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.): «Субхана Ллаһил Ъазым уа бихамдиһи (Ұлы Алла пәк және Оған мақтаулар болғай) деп айтқан кісіге, жұмақта құрма ағашы отырғызылады»,-деп айтқан (Тирмизи, Насаи).

Ертеңгі мекенің үшін еңбектен. Ридуан – қорғаның,
Көршің – Мұхаммад, ал Рақымды Алла – жаратушы.
Сарайлары оның алтыннан, ал жері оның – хош иіс,
Ондағы өсіп тұрған шөптері – зағфаран...

Ибн Қайим (р.а.) айтқан: «Алла Елшісі (с.ғ.с.) Алла Тағаланы әрдайым еске алатын. Тіпті Оның (с.ғ.с.) демі, сөзі және іс-әрекеті Алланы еске алу болатын».

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) Алла Тағаланы ертелі-кеш есіне алатын және Ол (с.ғ.с.) адамдар арасында болған кездің өзінде де жүрегі толығымен Алламен байланысқан күйде болатын.

}قُلْ إِنَّ صَلَاتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ{

«Айт: «Шын мәнінде, намазым, құрбандығым, өмірім және өлімім әлемдедің Раббысы Алла үшін» (Әл-Әнъам, 162-аят).

Алла Елшісі (с.ғ.с.) әрқашан да Алла Тағаламен бірге болатын және Оның (с.ғ.с.) ерекше қасиеттерінің бірі жүрегі еш уақытта ұйқыда болмайтын.

Ол (с.ғ.с.) ұйықтаған кезде, жүрегі әрдайым ояу болатын, ал біз ұйықтап жатқан кезде, өзімізбен қоса жүрегіміз де ұйқыда болады.

Осы себепті, Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) ұйықтап жатқан кезде, Оның (с.ғ.с.) дәреті (тахараты) бұзылмайтын.

Сахих хадистердің бірінде мына оқиға жайлы айтылған. Бірде Алла Елшісі (с.ғ.с.) таң намазын оқу үшін ұйқыдан тұрғанда, Оған (с.ғ.с.) дәрет (тахараты) алуға су ұсынылған болатын, сол кезде ол былай деді:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((يَا عَائِشَة ! إِنَّهَا تَنَامُ عَيْنَاي وَ لَا يَنَامُ قَلْبِي)).

«Ей Айша, расында көздерім ұйқыда болса да жүрегім ұйықтамайды» (Бухари, Муслим).

Бұл болса, Алла Елшісінің (с.ғ.с.) ерекшелігі: ояу болғанда және ұйықтап жатқанда да Оның (с.ғ.с.) жүрегі әманда Алла Тағаламен байланған күйде болатын.

Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) үнемі Алла Тағаланы есінде сақтайтын әрі мұсылман адамға Алла Елшісінен (с.ғ.с.) үлгі алу қажет.

Еске алудың түрлері

Ғұламалар Алла Тағаланы еске алуды үш түрге бөліп қарастырған.

Бірінші түрі: жүрекпен және тілмен еске алу. Бұл болса, зікір ету түрлерінің ең керемет, абзал түрі. Бұл сенің ұлықтау сөздерін тіліңмен айтып тұрып, сол сөздердің мағынасы жайлы пікір қылып, Алла Тағаланың ұлықтылығын сезіне, ойға шомылып тұруың. Сондай-ақ сенің, Алладан кешірім сұраған кезіңде, сол истиғфар сөздерінің мағынасы жайлы ой жүгіртуің. Сонымен қатар сенің, Алла Елшісіне (с.ғ.с.) салауат айтқан уақытта, сол салауат-сәлем сөздерінің мағынасын жүрегіңмен сезініп, бар ойың мен жүрегіңді осынау құлшылық іс-әрекетіне жинақтауың.

Екінші түрі: Алла Тағаланы тілдің қатысуынсыз, тек жүрекпен еске алу. Кейбір адамдар Алла Тағаланы тілдері еш қозғалмастан, жүректерімен еске алады.

Үшінші түрі: Алла Тағаланы жүректің қатысуынсыз, тек тілмен еске алу. Еске алу құлшылығын осылай жасаған пендеге де сауап беріледі. Бұған сахих тізбекпен жеткен хадистегі, Пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) айтқаны дәлел болады: «Алла Тағала айтты: «Ернін қыбырлатқан күйде, Мені есіне алған құлыммен бірге боламын» (Ахмад).

Абдулла ибн Бусра (р.а.) жеткізген хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) айтты: «Олай болса, тілің әрдайым Алланы еске алатын болсын» (Ахмад, Тирмизи).

Бұл хадистер, Алла Тағаланы жүректің қатысуынсыз тек тілмен еске алған адамның да сауап алатындығын меңзейді.

Үлкен жасты табиғиндердің қатарынан болып табылатындардың бірі, Абу Муслим әл-Хаулани (р.а.) Алла Тағаланы қажырлы түрде тілімен еске алудан таңбайтын. Бірде ол Сана және Иемен елді-мекендерінде пайда болған, Асуад әл-Анси есімді жалған пайғамбардың қолына тұтқынға түскен болатын. Сол кезде Асуад әл-Анси одан (р.а.): «Мұхаммадтың (с.ғ.с.) пайғамбарлығына куәлік етесің бе?»-деп сұрады. Ол (р.а.) болса: «Әрине куәлік беремін»,-деп жауап берді. Содан соң әл-Асуад тағыда одан (р.а.): «Ал менің, пайғамбар екендігіме кәулік бересің бе?»-деп сұрады. Бұған ол (р.а.): «Ешнәрсе естіп тұрғаным жоқ!»-деп жауап берді. Сол кезде әл-Асуад отын жинап, от тұтатуға әрі әлгі тақуа кісіні сол отқа тастауды бұйырды. Алайда Алла Тағала әлгі отты ол (р.а.) кісінің жанына жағымды етіп, салқындатып қойды.

Осы оқиғадан кейін ол, Абу Бакр (р.а.) мен Омарға (р.а.) жеткен кезде, ол екеуі (р.а.) оны (р.а.): «Ибрахимнің (ғ.с.) басынан өткеніндей іс жасалған адам қош келдің»,-деп құшақтарына алған.

Көпшіліктің куәлігінше Алланың бұл тақуа құлы әрдайым таңнан кешке дейін Алланы еске алып, уақытының көп бөлігін Жаратушы Раббысын зікір етуге арнап, аз ұйықтаған екен.

Сол сияқты, пайдалы ілім алу да Алланы еске алуға жатады. Ілім іздену, аталмыш пайдалы ілім алынатын және берілетін білім алқалары, өзара көмек көрсете отырып ғылым іздену – осының барлығы, ғұламалардың пікірінше Алла Тағаланы еске алудың ең абзал түріне жатады.

Мәселен сен намаз, ораза, сауда-саттық сияқты фиқһ ғылымының баптарын, хадис ғылымын т.б. осы сияқты ілімдерді оқып, ізденетін болсаң, ұлы Алла Тағаланың алдында зікірдің ең абзал түрін жасаған боласың әрі мұндай ғылыми мәжіліс, жұмаққа жетелейтін және иманды күшейтетін мәжілстерден болып табылады.

Алла Тағаланы еске алу қажет болатын жағдайлар

Әр жағдайға байланысты айтылатын өзіндік бір ерекше, арнайы Алланы еске алу (зікір) сөздері бар және әрбір пендеден талап етілген нәрсе, осы зікір сөздерін, Аллаға деген бойұсынушылығын білдіре отырып, жағдайға сай байланыстыра, дұрыс айту қажет. Ал егер, бұл тәртіп жүйесі қадағаланбайтын болса, онда ол Алла Елшісіне (с.ғ.с.) ілеспегендіктің белгісі.

Мәселен, парыз намаздарынан кейін 33-рет «субханаЛлаһ», 33-рет «әлхамдулиЛлаһ», 33-рет «Аллаһу акбар» және «лә иләһа иллә Ллаһ» деп айтып, артынша «аятул-Курси» аятын, «Ықылас», «Фалақ» және «Нас» сүрелерін оқу қажет.

Белгілі бір жағдайларға қатысты Алланы еске алудың ерекше бір айтылатын зікір сөздері де бар.

Мысалы, тауға шығып бара жатқанда немесе қандайда бір қиыншылыққа тап болған кезде мына зікір сөзін айту қажет:
(لَا حَوْلَ وَلا قُوَّةَ إِلا باللَّهِ)

«лә хаулә уә лә қууата иллә биЛләһ» (Қандайда бір нәрсені өзгертуге, лайықты күш-қуат, Алладан басқа ешкімде жоқ).

Алланың аяттары мен жаратылыстары жайлы ой жүгіртіп, таңғалған кезде «субханаЛлаһ» (Алла пәк) деп айту, ал егер белгілі бір жасап қоған күнәларың мен жаман қылықтарың есіңе түссе, «астағфируЛлаһи уа атубу иләйһ» (Алладан кешірім сұраймын әрі оған тәубе еттім) деп айту қажет.

Сонымен қатар Алла Елшісі (с.ғ.с.) есіңе түскен жағдайда, Оған (с.ғ.с.) салауат айта отырып, Алла Тағаланы еске алу қажет болады.

Ас ішер алдын «бисмиЛлаһ» (Алланың атымен), ал астан соң «әлхамду лиЛлаһ» (Аллаға мақтаулар мен мадақтар болсын) деп айту керек.

Алланы еске алу зікір сөзінің әрқайсысы, қандай жағдай тап болса да, соған тиісті етіп айтылады әрі бұл нәрсе, ақылын жүгіртіп, ойланған жанға жасырын болған дүние емес.

Алланы еске алудың берер пайдалары

Алланы еске алудың иман келтірген мұсылман жанға берер пайдаларын санамалап, кейбір ғұламалар жүзге жеткізген. Біз болсақ соның тек кейбірін ғана ұсынып отырмыз.

Алланы еске алу (зікір ету):
• Шайтанды алыстатады.
• Алла Тағаланың разылығын келтіреді.
• Жан жолдасты қуантады.
• Сауаптарды көбейтеді.
• Күнәлар мен олқылықтарды жояды
• Адам баласының жүзін нұрландырады.
• Жүрекке тыныштық ұялатады.
• Пенде мен Алла Тағаланың арасындағы байланысты күшейтеді.
• Ғұмыр-жасты ұзартады.
• Пендені Алла Тағалаға көркем түрде итағат етуге жетелейді.
• Аллаға қарсы келу мен күналардан, балағат сөздер мен ғайбаттан сақтайды.
• Жүзеге асырған күнасы үшін ойланып, Алланың алдында тәубе етуге және жасаған қылығы үшін өкінуге, жалпы жүректің Аллаға қайтуын мәжбүрлейді.
• Кейбір жақсы істермен теңесіп, тіпті кейде асып та түседі.
• Алланы еске алудың берер пайдаларының ең абзалы пенде Рабысын еске алғанда, Алла Тағаланың да оны еске алуы.
• Раббысын еске алған адамды, Алла Тағала түрлі бәлелерден сақтайды да қорғаны мен білімі арқылы пендесімен бірге болады.
• Алланы еске алған адамға жаман ойлар мен шайтанның уасуасасы жоламайды.
• Алланы еске алу мазасыздықты, урей мен уайым-қайғыны кетіреді және адмға өмірдің қызықсыз әрі сұр реңді болып көріне беруін жояды.
• Мұсылман адамның өмірін ұзақ әрі берекелі етеді.
• Адамның жанын тыныштыққа, рахатқа бөлейді.
• Мұсылман адамның белгілі бір істерінің орындалуына күш-қуат береді және сол істердің орындалуын жеңілдетеді.
• Алланы еске алудың керемет пайдалы тұстарының тағы бірі, екіжүзділіктің (мұнафиқ) жоқтығын көрсетеді. Себебі екіжүзді мұнафиқ, Алланы тым өте аз еске алады.

Өйткені сендер, мұнафиқтың базарда, көлікте, ұшақта және мешітте Алла Тағаланы еске алып жатқандығын көрмейсіңдер... Бұны тек нағыз момын мұсылман ғана жасайды.

Егер де сен, өзіңнің мұнафық не шынайы момын мұсылман екеніңді білгің келсе, онда өзіңе: «Мен Алланы әрдайым еске аламын ба? Мен адамдар арасында болғанда, Алланы еске аламын ба? Мен базарға шыққан кезімде, көлікте, ұшақта Алланы еске аламын ба?»-деп сұрақ қой.

Егер де сен осыны жасап жүрген болсаң, онда қуан, себебі сен шынайы момын мұсылмансың. Ал егер керісінше болатын болса, онда өзіңді жазғыруға даярлан.

Алла Тағаланы еске алудың абзал уақыттары

Белгілі бір жағдайлармен байланысты болмаған, Алла Тағаланы еске алудың абзал уақыты – таң намазынан кейін және күн шыққанға дейін.

Сонымен қатар түс ауғаннан, күн батқанға дейін:
}فَسُبْحَانَ اللَّهِ حِينَ تُمْسُونَ وَحِينَ تُصْبِحُونَ (17) وَلَهُ الْحَمْدُ فِي السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَعَشِيًّا وَحِينَ تُظْهِرُونَ {(18)

«/Ей, мұсылман!/ Сендер кештің кіретін уақыттарында және таңның ататын уақыттарында Алланы /барлық кемшіліктен/ пәк деп дәріптеңдер. Әрі аспандардағы және жердегі барлық мақтау – Оған /Аллаға/. Әрі түнде және түскі уақыттарда да /Оны дәріптеңдер/» (Әр-Рум, 17-18-аяттар).

Бұл аятта аса ұлы Алла өзінің барлық кемшіліктен пәк екенін айтты. Сондықтан құлдары Оны таңда, кешке, түнде әрі күндізгі уақыттарда дәріптеп, еске алуға міндетті. Бұл парыз етілген бес намаз уақыты – тәуліктің ең жақсы уақыттары.

Алла Елшісі (с.ғ.с.) Раббысын күн шыққанға дейін еске алатын. Хадистердің бірінде айтылады:
قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَنْ صَلَّى الْفَجْر ثُمَّ جَلَسَ فِي مَصَلَّاه يَذْكُرُ اللَّهَ حَتَّى تَطْلُعَ الشَّمْسُ ، ثُمَّ صَلَّى رَكْعَتَيْنِ ، كَانَتْ لَهُ كَأَجْرِ حَجَّةٍ ، وَعُمْرَةٍ ، تَامَّةٍ ، تَامَّةٍ ، تَامَّةٍ)).

«Кімде-кім таң намазын оқып болып, сол жерде қалып, күн шыққанға дейін Алланы еске алып, одан кейін екі ракағат намаз оқыған адамға толық, толық, толық атқарылған қажылық пен умраның сауабы жазылады» (Тирмизи).

Бір ғалымның таң намазынан кейін орнында қалып күн шыққанға дейін Алланы еске алып, былай дегені айтылған: «Бұл менің таңғы әлденуім, егер де осы еске алуым болмағанда, бар күш-қуатымнан айырылып, әлсіреп қалар едім».

Таңнан күн шықанға дейінгі уақыт аралығы, Алланы еске алудың ең абзал мезеттерінің санатына жатады. Бұл уақытта жүректер оянып, гүлдер ашылып, құстар ән сала бастап, Алла Тағаланың берекеті, ризығы және жеңілдігі жауатын уақыт.

Ал енді біз осы уақытта Алла Тағаланы еске алушылардың бірі болуымыз қажет.

Сонымен қатар бесін намазы мен күн батқанға дейінгі аралықта және күн батқаннан кейін бірнеше уақыттан соң да Алланы еске алған жөн.

Шариғат заңдастырған және адамдардың өз ойларынан шығарған Алланы еске алу (зікір) сөздері

Алланы еске алу сөздерінің, шариғат заңдастырғаны, Пайғамбарымыздан (с.ғ.с.) жеткені және адамдардың өз ойларынан құрастырғандары да бар.

Біз уахиды негізге ала отырып, Алла Тағаланың міндеттерін Құран мен сүннеттен шығарып алатын үмметпіз.

عَنْ أُمِّ المُؤمِنِينَ أُمِّ عَبْدِ اللهِ عَائِشَةَ - رَضِيَ اللهُ عَنْهَا - قَالَتْ: قَالَ رَسُوْلُ اللهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: ((مَنْ أَحْدَثَ فِيْ أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ)).

Айша анамыздан (р.а.) жеткен хадисте Алла Елшісі (с.ғ.с.) айтты: «Кімде-кім, біздің осы ісімізге қатысы жоқ бір нәрсе енгізетін болса, онда ол іс қайтарылатын болады» (Бухари, Муслим).

ابْنِ مَسْعودٍ - رَضِيَ اللهُ تَعالى عَنْهُ - "اتَّبِعُوا وَلاَ تَبْتَدِعُوا فَقَدْ كُفِيتُم"

Ибн Масғуд (р.а.) айтты: «Ілесіңдер де ойдан шығармаңдар, себебі сендерге бар нәрселеріңнің өзі жеткілікті» (Дарими).

Шариғат заңдастырған Алланы еске алу сөздері – ол Алла Елшісінен (с.ғ.с.) келіп жеткен зікір сөздері, мысалы, «субхананаЛлаһ», «әлхамдулиЛлаһ», «лә иләһә иллә Ллаһ», «Аллаһу акбар», «Астағфиру Ллаһ», «Лә хаулә уәлә қууата иллә би Ллаһ» сияқты т.б. сөздер.

Ал енді адамдар ойлап тапқан Алланы еске алу сөздеріне келер болсақ, Алла Тағала мұндай зікір сөздеріне қатысты, ешқандай міндеттер жүктемеген. Кейбір адамдар болса, үлкен көлемді әрі ұзақ зікір сөздерін айтады. Оларды Алла Елшісінен (с.ғ.с.) жеткен зікір сөздерінің арасынан еш таппайсың. Мұндай Алланы еске алу сөздері адам баласын жалықтырып жібереді. Дегенмен бұндай зікір сөздерін адам баласы шынайы ниетпен айтатын болса, сауап алады. Алайда ол, Алла Елшісінің (с.ғ.с.) айтқан зікір сөздерін қайталау мүмкіншілігін босқа жіберіп алады және Пайғамбарымызға (с.ғ.с.) ілескендігі үшін берілетін сауаптан мақрұм қалады.

Қорыта келгенде, Алланы еске алу амалы, нәпіл ораза мен нәпіл садақалардан әлдеқайда артық. Ал егер сен: «Басқа көптеген құлшылықтардың орындалуы ауыр болуына қарамастан, орындалуы жеңіл бола тұра, Алланы еске алу ісі, не үшін ең абзал құлшылық болып есептеледі?»-деп сұрақ қояр болсаң, онда бұған былай деп жауап беруге болады: жүректің қатысу шартымен, әрдайым жасалған Алланы еске алу құлшылығы ғана адам баласына керемет әсер етіп, пайда береді. Ал жүректің қатысуынсыз, тілмен жасалған зікірдің адам баласына берер пайдасы өте аз. Ал Алла Тағаланы еске алған уақытта, әрдайым немесе соған жақын жүректің қатысуы, барлық құлшылықтың алғы шарты болып табылады. Сондықтан да Алла Тағаланы еске алу (зікір ету), парыз құлшылықтарынан басқа, барлық ғибадаттардан да абзал саналады.

Алла Тағаладан барлығымыздың да Оны көп еске алушы пенделерден қылуын сұраймын! Әмин!

Қостанай облыстық «Марал ишан» мешітінің
найб имамы, Сыздықов Дархан Манарбекұлы

1 Бұл жердегі меңзелген мағына: адам баласы Алла Тағаладан нені үміт етіп күткен болса, соны орындайтын болады.
2 Бұл сөздер мына мағынаны меңзейді: сол мезетте, Менің оған көмек әрі жәрдем ретінде рақым, мейірімім нәсіп болады.
3 Бұл жерде Алланың алдында дәрежелері өте жоғары болған періштелер меңзелген.

Жалпы, Ислам шариғаты тазалықты екіге бөліп қарастырады: Жан және тән тазалығы. Тақырыбымыз тазалық хақында болып отырғандықтан, әрине ең әуелі жан тазалығынан бастағанымыз жөн болар. Қашаннан ардың тазалығын, мал-мүліктің тазалығынан артық қойған елдің ұрпағымыз. Бабаларымыздың: «Малым жанымның садағасы» дегені осы ардың тазалығын айтқаны болса керек. Себебі ішкі жан дүние таза болмаған жерде жасаған құлшылықтың да татымды жеміс бермейтіндігін меңзеп, данышпан Абай атамыздың: «Шырайлан да таза ойла бір иманды, мұнапық намаз қылмап па? мағлұмғой ол» деген сөзі, ойлап қарасаң, жан тазалығының иманнан бастау алатындығын айтып тұрғандай.

Сондықтан «Тазалық иманнан» деген сөздің мәнісін беріден емес, әріден қозғап, имани тұрғыдан таразыласақ, тазалық ұғымының қаншалықты терең екенін түсінуге болады. Себебі, Жаратқан Иеміз мына әлемді ерекше тазалықпен жаратқан. Мына әлемнің болмысы арқылы өзінің теңдессіз сұлулығы мен құдыреттілігін паш еткісі келеді. Сол секілді өзінің кемшіліксіз тазалық иесі екенін де білдіргісі келеді. Яғни, Құранда «Әл-Құддуус» деп аталған көркем есімін сана иелеріне мына көзімізге көрінген керемет табиғаттың сұлулығы арқылы аңғартқысы келеді. Бұған мысал өте көп. Мәселен: микро әлемнен макро әлемге дейінгі аралықтың бәрі осы тазалықтың сән салтанатына толы. Көздің жауын алатын жерді жасыл желекке ораған жауқазын гүлдердің сұлулығы мен тазалығы, түнгі аспанның ажарына сән қосқан сұлу ай мен жымыңдаған жұлдыздардың тазалығы, теңіздің тамаша толқындарына қасқайып қарсы тұрған жартастардың өзіндік салтанаты мен тазалығы, мұхиттың тұңғыйық түбіне дейін ұласқан кіршіксіз көркемдіктің бәрі-бәрі сайып келгенде Алла Тағаланың көркем есімінің нұрының ұшқындары мен көлеңкесінің көлеңкелері ғана.

Жаратқан иеміздің «Әл-Құддуус» деген әсем есімінің шуағына бөленген болмыс атаулының кез-келгенінде осы тазалықтың нышанын байқауға балады. Мысалы: көздің аясын үздіксіз айнадай етіп тазалап тұрған кірпіктеріміз, қандағы ақ түйіршік пен қызыл түйіршіктің тазалық заңдлығы аса мәнберуі, тыныс алу кезінде қанның бойындағы лас нәрселердің газға айналып дем шығару арқылы қанның тазаруы, құрлық пен судың ет жегіш жыртқыш аңдары мен балықтары тіпті шыбындар мен құмырсқа секілді жәндіктердің өзі, осы тазалық заңдылығын бұлжытпай атқарғандығының арқасында осыну тазалыққа куә болудамыз. Егер, Құдайдың қойған тазалық заңдылығынан бір сәтке болмыс ажырайтын болса, онда анау көзге көрініп тұрған сыңсыған ормандар мен жердің үштен бірін алып жатқан мухиттар адам қарай алмайтындай ластанар еді. Себебі, балықтар шашқан миллиондаған уылдырықтар тазалық талабына сай реттеліп отырмаса теңіздер адам түгіл мал жануар мекендеуге жарамас деңгейде жиіркенішті ұйықтарға айналар еді. Егер, орман тоғайларға жауапты Микайл періштенің желді айдап, жаңбырды жаудырып жатқан қызметтерімен тазаланып отырмаса, ол жерлер жаныңды демалдыратын демалыс жайлары емес адам шошырлық лас қоқыстарға айналған болар еді. Біздерді есімізден адастырып өздеріне ғашық еткен сол сұлу, кіршіксіз тап-таза көріністер өте қорқынышты ұнамсыз бейнелерге ауысар еді. Ендеше көркем сөздің хас шебері Хз. Мұхаммед пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) «Ән-Назафату миналь иимаан» (тазалық иманнан) деп айтқан ұлағатты сөзінің алдында бас игеніміз ләзім.

Ал енді тән тазалығына келетін болсақ, бұл тақырып «ғылымхал» кітаптарының алғашқы тарауларында өте тамаша бүге-шігесіне дейін жазылған. Яғни тазаланудың жолдарын, тазартушы құралдарды, ауыр ластық пен жеңіл ластықтың ара жігін көрсетіп, түсіндіріп берген. Қасиетті Ислам шариғатының шарапаты сондай, тек ішімізді ғана емес сыртымыздың да бүтіндігін қарастырған.

Сондай-ақ, күналардың да рухани ластық болып саналатынын ұмытпайық. Егер, тез арада истиғфармен тазартылып отырмаса өте қауыпты нәтижелерге апарып соғуы мүмкін. Мәселен, бір адам бір ай жуынбаса, қаншалықты жиіркенішті болатыны белгілі. Сол секілді күнәларда адамды рухани тұрғыдан жиіркенішті етеді. Осынау ішкі сыртқы тазалықты байланыстыра Пайғамбарымыз (с.ғ.с.) : «Бір кісінің үй маңында өзен ағып жатса, әлгі кісі сол өзенге күніне бес мезгіл жуынатын болса, ол кісінің бойында кір, ластық қалар ма еді?! Сол сияқты, бес уақыт намаз оқыған адамның да бойынан күнәлары осылайша төгіледі»,-деген екен.

Сондықтан Құран Кәрімде: «Шындығында Алла Тағала тәубе қылғандар мен тазаланғандарды жақсы көреді» деген. Демек тәубе қылу рухани тазару болса, тазалану тәннің пәктенуі болып табылады.

ДайырДүйсен Сәрінжіпұлы
Қостанай қалалық мешітінің
найб имамы

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы Қажылық Миссиясының төрағасы, наиб мүфти Серікбай қажы Ораз қажылық сапарға байланысты ақпарат құралдарына арнап баспасөз мәслихатын өткізді.

Наиб мүфти Қазақстан азаматтарын қажылыққа халықаралық FlayNas әуекомпаниясы тасмалдайтынын тілге тиек етіп, Сауд Арабия Корольдігі мен Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы осындай ортақ мәмілеге келгенін жеткізді. «Енді Қазақстан азаматтары тікелей Мекке маңындағы Жидда қаласына ұшатын болады. Бұл ортақ келісім нәтижесінде қажыларға үлкен жеңілдіктер жасалып отыр», – деді наиб мүфти.

Мұсылмандықтың бес парызының бірі – Меккеге қажылыққа бару сапары биыл 11 қыркүйекте басталады. Бұрын жерлестеріміз Мекке маңындағы Жидда қаласына жету үшін 16 сағатын шығындайтын. Енді екі жақты келісімнің нәтижесінде сапар 6 сағатқа қысқармақ.

Серікбай қажы ОРАЗ, Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төраға орынбасары, «Әзірет Сұлтан» мешітінің бас имамы:

- Биыл Қазақстан қажылары қыркүйек айының 11-інен бастап, 17-іне дейін Жидда мен Мадина қалаларына жеткізіледі. Ал, қыркүйек айының 27-інен бастап, қазан айының 7-іне дейін қажылық рәсімдерін аяқтап Алматы қаласына оралатын болады. Қазақстан азаматтары өз таңдаулары бойынша 17 немесе 21 күн ішінде қажылық парызын өтейді.

ҚМДБ Баспасөз қызметі
muftyat.kz

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төраға орынбасары, наиб мүфти Серікбай қажы Ораз бен ҚМДБ қажылық бөлімінің меңгерушісі Қанат Нұрмаханұлы Сауд Арабия Корольдігіне іс-сапармен барды.

Ресми сапар аясында ҚМДБ Қажылық Миссиясының төрағасы Серікбай қажы Ораз Сауд Арабия Корольдігінде (САК) «Flynas» әуекомпаниясының төраға орынбасары, қажылық және умра басқармасының басшысы Ахмат Сұлтанмен келіссөздер жүргізіп, екі жақты келісім шартқа қол қойылды.

Келіссөз барысында Сауд Арабия Корольдігінің (САК) «Flynas» әуекомпаниясы Қазақстан қажыларын тасымалдайтыны нақтыланды. Сонымен қатар Алматы қаласынан Жидда қаласына (яғни, Мекке қаласына) тікелей рейспен ұша алады. Бұл – Қазақстан қажылары үшін мол мүмкіндік, үлкен жеңілдік.

Осы ретте бір айта кетерлігі ҚМДБ жанынан құрылған Қажылық Миссиясы қажылық төңірегінде туындаған мәселелерді оңтайлы шешуге, Қазақстан қажыларына қолайлы жағдай туғызу мақсатында жұмыс жасап келеді. Осы бағытта республикалық деңгейде түсіндіру-ағарту жұмыстары жүргізілуде.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төраға орынбасары, наиб мүфти Серікбай қажы Ораз бен ҚМДБ қажылық бөлімінің меңгерушісі Қанат Нұрмаханұлы Сауд Арабия Корольдігіне іс-сапармен барды.

Ресми сапар аясында ҚМДБ Қажылық Миссиясының төрағасы Серікбай қажы Ораз Сауд Арабия Корольдігінде (САК) «Flynas» әуекомпаниясының төраға орынбасары, қажылық және умра басқармасының басшысы Ахмат Сұлтанмен келіссөздер жүргізіп, екі жақты келісім шартқа қол қойылды.

Келіссөз барысында Сауд Арабия Корольдігінің (САК) «Flynas» әуекомпаниясы Қазақстан қажыларын тасымалдайтыны нақтыланды. Сонымен қатар Алматы қаласынан Жидда қаласына (яғни, Мекке қаласына) тікелей рейспен ұша алады. Бұл – Қазақстан қажылары үшін мол мүмкіндік, үлкен жеңілдік.

Осы ретте бір айта кетерлігі ҚМДБ жанынан құрылған Қажылық Миссиясы қажылық төңірегінде туындаған мәселелерді оңтайлы шешуге, Қазақстан қажыларына қолайлы жағдай туғызу мақсатында жұмыс жасап келеді. Осы бағытта республикалық деңгейде түсіндіру-ағарту жұмыстары жүргізілуде.

Сұрақ: Шариғат бойынша өз халқыңды жақсы көруге рұқсат етілген бе? Мен -шешенмін, өз халқымды жақсы көремін. Бірақ, сонымен қатар, барша мұсылмандарды да жақсы көремін. Мен мұнда өз халқыңды өзге халықтардан артық санау жайында айтып отырған жоқпын. Бұл жерде отбасыңды қалай жақсы көрсең, өз халқыңа да сондай сүйіспеншілікпен қарау жайлы сөз болып отыр.

Жауабы:
Әссәләмуғалейкум уа рахматуЛлахи уа баракятух!

Исламдағы бауырым,
Адамның өз халқы мен елін сүюі – қалыпты құбылыс (1).

Мына хадисті қарастырып көрелік:

عن امرأة منهم يقال لها فسيلة، قالت: سمعت أبي يقول، سألت النبي صلى الله عليه وسلم، فقلت: يا رسول الله أمن العصبية أن يحب الرجل قومه؟ قال: «لا، ولكن من العصبية أن يعين الرجل قومه على الظلم» (ابن ماجه، باب العصبية)

Фазиля есімді бір әйел әкесінің мынаны баяндап бергенін жеткізген: «Мен Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Уа, Алла Елшісі, өз халқыңды сүю ұлтшылдыққа (асабия) жата ма?» - деп сұрадым. Ол (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Жоқ, асабия (ұлтшылдық) – бұл халқыңның әділетсіздік жасауына көмектесу», - деп жауап берді».

Алайда, халқыңа деген сүйіспеншілікті дұрыс арнаға бұра білу керек. Өз халқың мен еліңе деген шынайы махаббат – оған жақсылық тілеуде. Ал, пенде үшін ең үлкен жақсылық - мәңгілік өмірде бақытқа қол жеткізу. «Йа Син» сүресінде Алла Тағала бір адам жайлы айтады. Сол адамның халқы елшілердің миссиясын қабыл алмаған кезде, ол халқын жақсы көретіндіктен және оның тағдыры үшін алаңдағандықтан, уайымдай бастады. Өйткені, ол Аллаға бағынбаудың салдары жаман болатынын білетін:

وَجَاء مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ رَجُلٌ يَسْعَى قَالَ يَا قَوْمِ اتَّبِعُوا الْمُرْسَلِينَ

اتَّبِعُوا مَن لاَّ يَسْأَلُكُمْ أَجْرًا وَهُم مُّهْتَدُونَ

«Қаланың шетінен біреу жүгіріп келіп (ол ауыл тұрғындарының елшілерді жазалайтын немесе өлтіретін ойлары болғанын естіп қойды): “Әй қаумым!(Алланың сендерге жіберген) Елшілеріне ілесіңдер! Сендерден ақы сұрамайтын [Ақиқатқа шақырғандары үшін ақы сұрамайтын] кісілерге еріңдер. Олар тура жолда (себебі, олар тек қана Аллаға табынып, құлшылық жасауға шақырады)!” – деді». (36, 20-21).

Біз сізге халқыңызға деген сүйіспеншілігіңіз арқылы еліңізді ақиқат дінін ұстануға үндеуді кеңес етеміз. Халқыңызды мәңгілік өмірде табысқа жеткізетін амалдарға күш салыңыз.

Ал, ең дұрысын Алла біледі.

Хишам Дауд, Даруль-Ифта студенті, Чикаго, АҚШ.
Мүфти Ибрагим Десаи тексеріп, мақұлдаған
(1) عن عائشة قالت: كان رسول الله - صلى الله عليه وسلم - يقسم فيعدل، ويقول: "اللهم هذا قسمي فيما أملك، فلا تلمني فيما تملك ولا أملك" قال أبو داود: يعني القلب

____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Annisa-today.ru

Қазір сөздің емес, нақты істің заманы

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Қостанай облысындағы өкіл имамы Асылхан қажы Түсіпбекпен сұхбат

Бүгінгі сұхбаттасым Асылхан Мұханбетжанұлы Түсіпбектің есімі көпке белгілі. Оның Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Қостанай облысындағы өкіл имамы болып тағайындалғанына да көп бола қойған жоқ. Алайда осы мерзім ішінде ол өзінің білімділігі мен біліктілігін, іскерлік және ұйымдастырушылық қасиеттерін көрсетті.

Дін қайраткерінің жан — жақты қырлары үстіміздегі жылғы қасиетті Рамазан айы кезінде де айқын байқалды. Жақында онымен арнайы жолығып, өзімізді көптен толғандырып жүрген сауалдарымызды қойған едік.

Төменде осы сұхбатты қалың оқырмандар назарына ұсынғанды жөн көрдік. Оның әсіресе, ислам дініне, имандылыққа ден қойған көпшілік қауымға берері мол.

Имамдардың біліктілігі мен әдебі туралы

• Асеке, сіздің осы жауапты қызметті атқарып жатқаныңызға біраз уақыт болды. Содан бері қандай өзекті мәселелерге ерекше назар аудардыңыз?

• Әрине, өзімді мақтаудан аулақпын. Осы облыстың бас имамы болғанға дейін бірқатар аудандарда қызмет атқардым. Халықтың құрметіне бөлендім. Оған дейін діни білім алдым, тәжірибе жинақтадым.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы, Бас мүфти Ержан қажы Маямеровтың бұйрығымен Қостанай облысындағы өкіл имам болып тағайындалдым.

Жаңа қызметтің де өзіндік ерекшелігі, жауапкершілігі де жеткілікті. Ендігі жерде күллі өңірдегі мешіттердің жұмысын қадағалауға, ондағы бас имамдармен тығыз байланыстарда жұмыс істеуге тура келді.

Бұл қызметке кіріскен соң барлық аудандар мен қалалардағы мешіттердің тыныс — тіршілігімен таныстым. Олардағы кезек күттірмес өткір мәселелердің түйінің шешуді қолға алдым. Өздеріңіз де білесіздер, мешіт өндіріс орны емес.

Сондықтан да жергілікті жердегі әкімдермен жүздесіп, ортақ мәселелер жөнінде ақылдастық. Олар да іскер азаматтардың қолдауынсыз имандылық ордаларындағы жұмыстардың алға басуы қиын екендігін жан - жүректерімен түсінді.

Мешіттер тек халықтың садақасымен күн көре алмайды. Өйткені, ғимараттардың қысқы жылуы, электр жарығы секілді көпшілік біле бермейтін мұқтаждықтары аз емес. Міне, осы жайлардың бәрі де шынымды айтсам өзімді қатты толғандырды.

Тек бір айта кетер жай, мұсылман жігіттерінің арасындағы басшылар да дінге бет бұра бастады. Ислам дінінің адамды адамгершілікке, кісілікке, мейірімділікке баулитын жақтарын да ұқты.

Жасыратын несі бар, әжептәуір лауазымды жұмыс атқаратын бауырларымыздың өзі мешіттерге келіп, жағдайымызды сұрап, намазға жығылып жатқан кезде қалай ғана риза болмассың? Міне, осындай жайлардың бәріне де қазақ елінің тәуелсіздігі арқасында қол жеткіздік деп айтар едім.

• Соңғы жылдары елімізде имамдар арасында ротация, яғни оларды бұрынғы қызмет атқарған жерінен басқа аудандар мен қалаларға ауыстыру секілді маңызды істер де қолға алынды. Осы жөнінде не дейсіз?

• Меніңше, бұл өте орынды. Бас мүфтидің бастамасымен қолға алынған аталмыш игі істер күллі еліміз бойынша жалғасын тапты. Оның берері де аз емес. Себебі, бір орында ұзақ отырып қалған адамда ізденіс болмайды. Ал, ротация жағдайында олар жаңа ортада жұмысқа ерекше құлшыныспен кіріседі.

Жергілікті халықпен танысып, оларға үйреніскенше де біраз уақыт керек. Бұл мәселенің онды нәтижесін беретіндігін өмірде көріп те, сезіп те жүрміз. Мәселен, біздің өңірде де бірқатар аудандардың имамдары басқа аудандарға жіберілді. Әрине, олардың баспанамен қамтамасыз етілуін өзім тұрақты назарда ұстадым.

Білімді имам — дініміздің ұйтқысы

• Өзіңіз де білесіз, кешегі Кеңес Одағы кезінде халық арасында „Өлімді жерде молда семіреді, өленді жерде өгіз семіреді„ деген теріс ұғым пайда болған еді. Қазір бұл сөздің мағынасы түбірімен өзгерген секілді. Жалпы, имамдардың білім деңгейі қандай дәреже де деп ойлайсыз?

• Шынында да, сол кешегі келмеске кеткен Одақ кезінде дінімізді орынсыз қаралап, құбыжық еткені баршаға мәлім. Сондай кездері молдалардың атына әлгіндей сөздер айтылғаны да белгілі.

Алайда, қазір оның мәні мен мағынасы өзгерді. Қазақстан егеменді мемлекет болғалы бері ислам діні де өркендеді. Елімізде жеке діни басқарма құрылды. Осы күнге дейін республикамызда 2,5 мыңға жуық мешіт салынды.

Біздің Қостанай өңірінде де қаншама имандылық ордалары тұрғызылды. Кеңттер мен ауылдарды атамағанның өзінде, өңіріміздің Қарабалық ауданының орталығындағы, Рудный шаһарындағы және басқа да жерлердегі пайдалануға берілген мешіттерді кез — келген алыс — жақын мемлекеттерден келген қонақтарға ұялмай көрсетуге болады.

Имам — барлық игіліктің, ізгіліктің ұйтқысы. Сондықтан оларға жүктелер міндет те, талап та жыл өткен сайын артып келеді. Бұл орайда Бас мүфтидің имамдардың этикасы мен әдебі жайлы үнемі айтып келе жатқандығы да көпшілікке белгілі.

Сол себептен де менің әріптестеріме қойылар міндет те жоғары. Қазір олардың жүріс - тұрысы, киім киісі, сөйлеген сөзін былай қойғанда, біліміне ерекше назар аударылады. Өйткені, имандылық ордаларына жиналған намазхандар мен мұсылман ағайындарымызға бос сөз емес, ислам діні жайлы жан — жақты түсінік берілуі қажет.

Олардың айтқан уағыздары да көпшілікті ойландырып, толғандыратындай болып жатса нұр үстіне нұр. Сонан соң олар үнемі ізденіп отырмаса, өмір барысында толқынмен теңіз жағалауына шығып қалған жанқадай қызметтерінен шеттеп қалуы да ғажап емес.

Қазір Аллаға шүкір, оқимын, талпынамын деген адамға барлық жағдай жасалған. Мәнсіз, мағынасыз сөздермен ешкімді де таң қалдыра алмайсың. Бас мүфтидің тікелей қамқорлығымен қаншама жастар шет елдердегі әлемдегі ең мықты діни оқу орындарында білім алып жатқандығы да жұртшылыққа аян. Елімізде де білікті мамандар дайындайтын университеттер мен институттар, колледждер де баршылық.

Өзіміздің облыста да бұл күндері нағыз жоғары діни білім алған жастар қызмет атқарып жатыр. Аудан және қала имамдары республикалық дін қызметкерлерінің біліктілігін көтеру курстарына да жіберіледі.

• Сіздердің маңызды жиындарыңызға қатысқан кезде түйгенім, аудандар мен қалалардан болашақ дін қызметкерлерін даярлау мақсатында шәкірттерді іріктеп, республикамыздағы діни оқу орындарына жібереді екенсіздер.

• Дұрыс анғарыпсыз. Шәкірт дайындау біздің барша имамдардың алдында тұрған үлкен міндеттердің бірі. Бұл өте ауқымды жұмыстардың қатарына жатады. Ең алдымен білімге құштар жастарды табуымыз қажет. Содан кейін оған мешітте дәріс беріп, жан — жақты тәрбиелеу керек. Денсаулықтары да оқу орындарындағы талаптарға сай болғаны абзал. Міне, мұның бәрі де белгілі уақытты, имамдардың тынымсыз ізденісті қалайды емес пе.

Іскер жігіттердің қолдауы

• Әңгімеміз енді өзінің өрісін тауып келе жатқан секілді. Жалпы, қостанайлық қалталы азаматтардың мешітке деген тікелей демеушілігі жөнінде де айтып өтсеңіз. Нақты мысал келтірсеңіз нұр үстіне нұр.

• Қашанда ел арасынан жанашыр, өзінің ата салты мен дәстүріне, әдет — ғұрпына жалпы, руханиятқа сергек қарайтын азаматтар табылатындығы белгілі. Ондай жүректері елім мен халқым деп соққан жігіттер біздің өңірімізде де баршылық.

Егер облыста аудан мен қалалардағы мешіттер бірқалыпты жұмыс істеп жатса, оған жергілікті кәсіпкерлердің де тигізіп жатқан ықпалы мол дер едім. Осындай бір сұхбатта олардың бәрінің бірдей атын атап, түсін түстеп шығу да мүмкін емес.

Дегенмен де жүзінен үнемі ізгіліктің, мейірімділіктің шуағы төгіліп тұратын бауырларымыздың кейбіреулерін айтып өткенім де дұрыс болар. Бұл күндері облыс орталығының 9 — шы шағын ауданындағы мешіт былтыр пайдалануға берілген болатын.

Оны есімі көпке танымал кәсіпкер Төлеген Жайлаубаев өз қаржысына салып, мұсылман қауымның алғысына бөленді. Мешіттің ашылу салтанатына Бас мүфти Ержан қажы Маямеров пен оның орынбасары Серікбай қажы Ораз қатысты.

Осы жүздесуде жерлестерімізге бас имам болып Шоқан қажы Әмірханов тағайындалғаны жөнінде айтылды. Міне, содан бері имандылық ордасы үлкенді — кішілі қауымының жиі келетін орнына айналды.

Шөкең де өз саласын жетік білетін білікті маман. Өңірдегі көптеген имамдар кезінде одан дәріс алған. Оның әкесі Ғазиз ағамыз да еліміз тәуелсіздік алған алғашқы жылдары қасиетті Меккеде болып, өзінің мұсылмандық парызын өтеген-ді.

Рухани кештер — тәрбиенің қайнар көзі

• Байқаймын, өзіңіз әдеттегідей қарапайымдылық сақтап, атқарылған істердің бәрін баяндауды артық көретін секілдісіз. Сіз өкіл имам болғалы бері түрлі ғибраттық жағы мол кештер, жастар арасында Құранды жатқа және мәнерлеп оқудан байқаулар да өткізіле бастады емес пе?

• Егемендігіміз нығайып, болашағымыз жарқын болсын десек, ана тілімізді терең меңгерумен қатар, үнемі өркениетке ұмтылыс жасай беруіміз қажет. Сонда ғана дегенімізге жетеміз. Ата — бабамыздың бізге мұра етіп қалдырған ұлттық құндылықтарымызды барынша жандандырамыз.

Бұл орайда, біздің алдымызда үлгі тұтар тұлғаларымыз да бар. Мысалы, Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының „Дін және дәстүр„ деп аталатын аса бағалы кітабы жарық көріп, күллі еліміздің жұртшылығына жол тартты. Өзімнің пайымдауым бойынша, бұл әрбір иісі қазақтың кітап сөресінде тұратын әрі ұрпақтарына күнделікті ғибрат етер аса құнды дүние.

Осы еңбекті қолға алған адам басқа рухани әлемге енгендей күй кешеді. Онда имандылық, ибалылық мәселелеріне байланысты көп жайлар терең әрі жан — жақты айтылған.

Аталмыш кітапты басшылыққа алып, облыстық Марал ишан мешітінің ұжымы көптеген рухани кештер өткізді. Сонымен қатар ұлы Мұхаммед (с.ғ.с) пайғамбарымыздың туылған күні, яғни Мәуліт мерекесіне байланысты өткізген ғибратты шараламыз да көпшіліктің есінде болар.

Мұндағы мақсат — халықты жинап, құрғақ ақыл айтып, бос сөзге салыну емес, олардың санасына сәуле құяр жайларды нақты мысалдар арқылы баяндау. Кейде театрлық қойылымдар да көрсетіліп жатады. Осындағы оқиғалар арқылы қалың жұртшылықты ойға жетелейміз.

Ерекше айтайын дегенім, облыс орталығындағы үлкенді — кішілі қауымның ислам дініне деген көзқарастары түбірімен өзгерді. Олардың арасында мешітке келіп, атқарып жатқан жұмыстарымызды бағалап, алғыстарын білдіріп жататындары да баршылық. Мұндай кездері мешіт қызметкерлері де өздерінің жұмысының нәтижесін көріп, мәртебесі көтеріліп қалатындығы даусыз.

Әлгі аталған кештерге республикаға және облысымызға белгілі өнер шеберлерін де шақырамыз. Олар асқақтата ән салып, жиналған жұршылықты бір серпілтіп тастайды.

Қасиетті Құранды әрбір мұсылман қастерлейді. Сондықтан бұл мәселеге де еліміз бойынша үлкен мән беріліп келеді. Мәселен, биылғы республикалық Құран жарысында Тараздық жасөспірімге жеңіл көлік тарту етілді. Әңгіме сыйлықта емес, алайда осындай байқаулар кейінгілерді де алға қарай ұмтылдыратындығы белгілі.

Астанадағы медреседе оқып жатқан дарынды шәкірт яғни, ұзақ жылдар бойы облыстық мешіттің бас имамы болған Ертай қажы Балахметтің ұлы Нұртаза елордамызда ұйымдастырылған байқауда жүлдегер атанды. Бұл баршамыз үшін де мақтаныш.

Соңғы біраз жылдардан бері облыстық Марал ишан мешітінде Құранды жатқа және мәнерлеп оқудан жарыстар ұйымдастырылып, оның жеңімпаздарына бағалы сыйлықтар тапсырылады. Ал, бірінші орынды иеленгендер республикалық байқауларға қатысып, өңірдің намысын қорғайды.

Қайырымдылық және оқушыларды жазда оқыту

• Өзіңіз басшылық ететін облыстық мешіттің қызметкерлері жыл бойы қайырымдылық мақсатында үлкен істер тындырып, халықтың алғысына бөленуде. Осы жөнінде таратыңқырап айтып берсеңіз?

• Қайырымдылық - сонау ата — бабамыздан келе жатқан сауабы мол іс. Қазақтың өткен тарихына үңілсек, жетімін қаңғытпаған, жесірін жылатпаған. Көмекке мұқтаж жандарға қол ұшын беріп, дарқандық танытқан.

Сондықтан мешіт қызметкерлері өздері жұмыс істейтін аудандар мен қалалардағы мүгедектер мен көп балалы отбасыларына қол ұшын беруді басты парызымыз деп түсінеді. Өзім басқаратын имандылық ордасындағылар жыл бойы қайырымдылық мақсатында да қыруар істерді атқарып келеді.

Ораза кезінде халықтан түскен пітір садақадан қолдауға зәру ғәріп жандарға, қолынан күш, бойынан қуат кеткен жасы ұлғайған кісілерге көмек қолын созып келеміз. Сонымен қатар біз облыс орталығындағы „Дельфин„ және қаланың шетіндегі №3 облыстық жетім балалар үйін тұрақты қамқорлыққа алдық.

Осы тәрбие мекемелеріне түрлі мереке кездерінде арнайы болып, балаларға дастархан жаямыз, олардың бастарынан сипап, есте қаларлық сыйлықтар тарту етеміз. Сол кездегі олардың жүзіндегі қуанышты ешқашан да ұмыта алмайсың.

Сондай — ақ, осы Рамазан айында кәсіпкерлердің қолдауымен жоғарыда аталған мешітте көпшілікке ұн таратылды. Олардың арасында түрлі ұлт өкілдері болды.

„Барлық жақсылық балаларға„ деп босқа айтылмайды. Мешіт жанындағы абыз ақсақал Жақсылық Ғайсин басқаратын „Зекет„ қоры өкілдігімен бірлесе отырып, „Мектепке барар жол„ акциясына қатысамыз. Өңірдегі жетім балаларға жаңа оқу жылына қажетті сөмке, оқу құралдарын алып береміз. Басқа да осы бағытта жүзеге асырылып жатқан жұмыстар жеткілікті.

• Соңғы үш — төрт жылдан бері Қасиетті Рамазан айы кезінде мешіт жанынан арнайы орын дайындалып, Ораза ұстаған жандарға ауызашар беру де дәстүрге айналды емес пе?

• Иә, бұл игі мақсаттағы бастама бұл күндері елімізде наиб мүфти болып қызмет атқаратын, көрнекті дін қайраткері Серікбай қажы Ораз облыстың бас имамы болып тұрған кезінде қолға алынған еді. Содан бері ол өзінің игі жалғасын тауып келеді.

Биыл да облыс басшысының өзі бастап, оны өзге іскер азаматтар қолдады. Сөйтіп, ақсақалдардың ақ батасын алды. Олар әрдайым „Алғыспен ел көгерер, жаңбырмен жер көгерер„ деген аталы сөзді ұстанады.

• Өзіңіз жылда барлық деңгейдегі мешіттерде жаз айларында оқушыларды тартып, оларға діни курстар ұйымдастыруға ерекше назар аударасыз. Биыл бұл мәселе қалай жүзеге асып жатыр?

• Жалпы, діни курстар жыл бойы жүргізіледі. Дегенмен де, жаз айларында оқушылардың бос уақытын тиімді пайдаланып, олардың діни білім алуына қолдан келген жағдайдың бәрін де жасаймыз.

Бұл орайда облыстық Марал ишан мешітінің жұмысы баршаға өнеге. Мұнда арнайы дәріс беретін ұстаздар бар. Олар кез — келген сауалдарға нақты жауап бере алады. Кадрларымыз да тәжірибесі мол, өмір көрген жандар.

Осындай маңызды жұмыстар өңірдегі қалалар мен аудандарда да қолға алынған. Онда шәкірттер демалады, тамақтанады және рухани жағынан ой — өрістерін кеңейтеді. Бұл игілікті істе де қалталы азаматтар қолдау көрсетіп жатады.

Мешіттерде оқушыларға дәріс берумен қатар, жастарға әлем халқын толғандырып отырған теріс ағымдардан аулақ болулары жөнінде әңгімелейміз. Ондай адам баласын аздыратын ұйымдарға тойтарыс беру үшін, біздің ұлдарымыз бен қыздарымыз қашанда діни сауатты әрі білімді болуы қажет.

Әңгімелескен Оразалы ЖАҚСАНОВ