Современная наука опровергает убеждения, что Аллах находится буквально «вверху»

Діни қауым басшысы (шейх) Әл-Азхари (Алла оған рахым етсін) былай дейді:

«Сенімді ғылыми деректер Жердің өз айналу білігін айнала қозғалатынын дәлелдеді. Бұл дегеніміз Жер бетінің үздіксіз жылжуына әкеліп отыр, яғни оның осыған дейінгі жоғарғы бетінде болған барлық нәрсе бір мезетте оның төменгі бетінде болады, және де керісінше. Осылай жалғаса да бермек, себебі Жер шары үнемі айналыс жүйесінде.

Ғылым жаңалығымен ашылған жердің кідіріссіз айналып отыру жүйесі, қосалқы талқылауға алынуы мумкін емес, әрі Қасиетті Құран Кәрімге де, Сүннетке де, мызғымас ақида ақиқатының күйіне де қарсы келмесі анық.

Алайда бұған қарамастан, хашавит ақидасын (Алла Тағаланы жаратылысқа ұқсату) ұстанушы бір топ қауым бар, олардың пайымдауымен, Алла Тағала аспан денелері тәрізді, бұл әлемнің материалдық шегінде [қандай да бір (джиха) бөлігінде] орналасқан деседі.

Бұл адамдар, Жердің өз білігінен айналу ақиқатының сенімдеріне төндірген қауіпін сезген олар, шарасыздықтан халықты зерттеу тұрғысынан айнытып, оларға ғылыми зерттеулер жүргізу ақиқат болған діни нанымның ыдырауы мен одан қалса құдайсыздыққа әкелумен қоймай, Алла Тағаланың кейбір қасиеттерін жокка шығарады деп үгіттеумен болды. Ақырында олар өздері масқара болып, күлкіге қалды, себебі Жер айналымы - даусыз ғылыми дәйек еді. Бұл ақиқаттың қабылдануы, тек хашавитер ғана айтатын Алла Тағаланы материалдық сипатта шектеу ақидасын жоя білді. Осыған орай маған Ахмад Дервиш (Аллаһ Өзі жар болсын) ұстаздың мақаласы қатты ұнады. Ол мынау:

Жердің өз білігінен айналу дерегінің хауаріж ақидасын жоққа шығаруы

Хауаріждер бүгінінде үлкен абыржу үстінде, себебі олардың ақидасында көптеген қарама - қайшылықтар бар еді, сондықтан өз ғасырымыздың ғылыми білімі оларды бұзып отыр. Олар бүгінгі таңдағы ғылыммен алаусыздықта, егер билік солардың қолында болғанда, бірде-бір мұсылман Мекке, Мединедегі заманауи ғылымнан ештене зерттей алмас еді. Және оған сенің көзінді жеткізу мақсатында, Абдул-Карим ибн Салих ал-Хамидтің «Хидаятуль хайран филь масаалити ддаваран» («Жердің өз білігінен айналу мәселесінде именгенге арналған нұсқау») («Ас-Сафир» баспасы, ар-Рияд) атты оқулығынан алынған олардың өз сөздерінен айтылған мәліметті ұсынам. Бұл трактат керемет басылып шыққан және өте төмен бағада сатылады (саудиялық 5 риал). Хауариждердің өз нанымдарын қалайша барынша қорғауға тырысып, Жерді айналмайды деуіне көзіңізді  жеткізіңіз. Осы кітап беттерінде олар тек жалғыз осы кісі ғана жер айналады деп жатқандай, шейх Әз-Зиднаниді, ашық түрде адасқан деп жариялады. Оқырманым, осы трактаттың үзіндісін өз төрелігіңе ұсынам.

Кітаптың 10-ыншы бетінде былай делінеді:

«Бүгінде мұсылман дұшпаны болған құдайсыз - материалистер, дін ілімін ғылым ілімімен ығыстырып отыр. Бұл дегенің біздің ғасырымыздың сынағы. Заманауи ілімді екі тарапқа бөлуге болады:

1. Шариғат ілімін әлсіретіп, ығыстыруда басым болған ілім (улум мафдуля). Шейхүл-Ислам ибн Таймия, оған Алла Тағаланың рахымы жаусын, былай деді: «Егер басым болған ілім артық (улум фәділді) болған ілімді әлсіретіп, ығыстыратын болса, онда ол тыйым салынған (харам) болады».

2. Дұрыс ақиданы бұзатын ілім, мысалы, Жердің өз білігін айналуы және тағы да сол сияқты деректер - құдайсыздардың ілімі».

Кейін автор ділмарлы түрде, Жер айналымын қабылдау оқиғасын, Ислам ақидасының кушінің жойылуына әкеледі, ал бұл дегенің шүбәсіз жалған деп сендірумен болды. 13-ші бетінде  жаңа тарауды ол былай деп айтады:

«Жер айналысының дерегін қабылдау міндетті түрде құдайсыздыққа (немесе Алла Тағаланың белгілерін жоққа шығаруға) апарады».

Бұл атаудың өзі – ақ наразылық тудыруға жеткілікті себеп. Кейіннен автор геологияны пайымдап (25 бет), мынаны мәлімдейді:

«Сондықтан (геологияны зерттеп, тарату кесірінен) осы топтағы адамдар адасушылардың қатарына түсіп, басқаларды да тартуда».

Одан әрі 26 бетінде, ол шейх Әз-Зиднаниді адасушы деп айыптап:

«...және Әз-Зиднаниге құдайсыздық ілімі азғырғаннан соң, ал құдайсыздар діни ілімді ғылыммен ұштастырамыз деп ниеттенген еді, бұларынан түкте шықпады...».

Сонымен қатар автор, былай деп жазды:

«Ибн Қайым (Алла Тағала оны рахымына бөлесін), айтты...»

Демек, Ибн Қайымның айтқаны соңғы сатыда ешкім қарсы келе алмайтын ақиқат болуы міндет пе сонда?

32 – ші бетінде автор:

«Жер айналуының ақиқатына сену, адамның маймылдан жаратылды деген нанымындағы адасушылықтан да бетер үлкен адасушылық...» - деп жария салды.

Талқылаудың қажеті жоқ шығар...

Одан кейін, 33 – ші бетінде, мынадай тақырыпты көзіміз шалады:

«Құран мен Сүннетте келтірілген, Жердің айналуына саятын барлық  дәлел– дәйектер аллегориялық жалған тұжырым болып табылады».

Алайда автор, Жер айналмайды деген сөзін қуаттайтын ешбір аят немесе хадис келтірмеген.

Автор өзінің 36–шы бетінде “Жер айналымына сену дегеніміз нені білдіреді” атты тақырыбында былай дейді:

«Жер өз білігін айнала қозғалу ақидасы оны ұстанатындардың өзіндік мақсаты емес, бірақ басқа мақсаттарға жетелейді. Бұл дегеніміз құдайсыздақтан (немесе Алла Тағаланың белгілерін жоққа шығарудан)  басталып және сонымен аяқталатын тізбектелген түйін. Сонымен қатар осы ақиданы ұстанушы, Жердің айналу дерегінен туындайтын, нақтырақ айтар болсам, жердің барлық жағынан қоршаған шексіз бос кеңістік қоршап тұрғанына да сенуі қажет».

Бұл тұста мен дәйексөздерді тоқтатып, ақыл – есі бар, ойлау қабілетіне ие жандарға айтарым: Жоғарыда келтірілген барлық дәйексөздер, шүбәсіз ол адамдардың (уаххабия) ақидаларының жалған екенін дәлелдеп отыр, себебі бүгінгі таңда Жердің айналуы мен шар тәріздес болуы ешқандай да дәлелдерді талап етпейді!

Қосымша мағлұмат:

Абдул-Азиз ибн Абдуллах бин Бааз атты шейхта осы тұжырымды бөлісе отырып, өзінің де аз үлесін қосқаны мәлім. "Кімде - кім Жердің Күн айнала қозғлауын табандылықпен құптайтын болса, онда ол діннен безуші болып табылады, сонымен қатар олардың қандарының төгілуіне рұқсат, дүние – мүлкісі мұсылмандар қазынасына тиесілі" деп айтты. Есесіне Ибн Усеймин шыдамдырақ болған еді, оның бар болғаны географиядан беретін ұстаздарға:"Студенттерді оқыту барысында Жердің өз білігін айналу мәселесін қозғамай -  ақ қойыңдар" деуі еді.

Авторы: шейх Әл-Азхари.
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру

Менің мақаламның тақырыбы қазіргі таңда белең алып бара жатқан жағдайларға куә болып жүрген адамдарды таңқалдыруы мүмкін. Неге себебі қазіргі қоғам, керек болса дін саласының кейбір мамандарының өзі «сәләф пен сәләфи» ұғымдарын шатастырып жүр. Еліміздегі дін саласының негізгі проблемасына айналған «сәләфизм» сөзінің түптөркіні араб тіліндегі «сәләф» яғни бұрынғы өткен, бұрынғылар деген сөзден келіп шыққан. Ислам тарихындағы алғашқы үш буын – Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың және табиғиндердің кезеңдеріне сәләф кезеңі деп айтылады. Сонымен қатар ислам шариғаты бойынша бұл үш буынның ұстанған жолы нағыз ақиқат әрі дұрыс болып саналады.

Қазіргі таңдағы сәләфилер өздерін біз осы алғашқы үш буынның жолын ұстанушылармыз, сондықтан біз сәләфилерміз деп жариялауда. Бұл топ өзін қаншалықты алғашқылардың жолын ұстанушы – «сәләфилер» деп атағанымен, шындығында ХХІ ғасырларда Андалусия (Испания) жерінде басталып, ары қарай ХVIII ғасырда Нәжд өлкесі қазіргі Сауд Аравияның солтүстігінде күшейіп, тұрақтаған уахабилік қозғалысының жалғасы екенін жасыра алмайды.

Демек, баяндамамның тақырыбы аталмыш топтың мүлде жоққа шығарып, адасушылықпен айыптайтын мәселесі – шариғат мәтіндеріне ауыспалы мағына беру яғни «тәуил» мәселесіне қатысты. Сонымен қатар баяндамада бұл тәсілдің нағыз алғашқылардың яғни сәләфтің ұстанымы мен тәсілі екендігін көрсетуге әрекет жасалады.

Шариғат мәтіндеріне ауыпалы мағына беру немесе «тәуил» дегеніміз не? Бұл арабтың «әууәл» яғни бірінші, алғашқы, негізгі деген сөзінен келіп шығады. Қазақ тіліндегі «әуелден, әуелі, әуелгі» деген сөздер де осыдан келіп шыққан. Басқаша айтатын болсақ, тәуилдің мағынасы «Негізге қайтару», «түпкі мақсатын түсіндіру» дегенді білдіреді.[1] Ғұламалар шариғат талап ететін шарттар мен ережелерді сақтай отырып Құран аяттары мен хадистерге тәуил жасау арқылы, олардың мақсаты мен мұратын мұсылмандарға жеткізген.

Алла тағала Құранды арабтан шыққан Пайғамбар арқылы араб тілінде түсірді. Бұл турасында Құранда «Біз Құранды араб тілінде түсірдік, ақылға келерсіңдер»[2], «Айқын араб тілінде келді»[3], «ешбір қисық-қыңырсыз, арабша Құран. Бәлкім олар сақтанар»[4] делінеді. Сондықтан, мұны жақсы білетін Пайғамбар аләйһи сәләм мен сахабалардың кезінде Құран аяттарын түсінуде және оны іске асыруда ешбір қателіктер мен шектен шығулар болған жоқ. Демек, Құран аяттарын мұсылмандар араб тілінің әдебиеті мен табиғатының талабы бойынша түсініп, түсіндіруі қажет. Егер де Құран аяттарын тәпсірлеуде немесе түсінуде араб тілінің тілдік ерекшелігі мен әдеби қағидалары сақталмайтын болса, Құран мен шариғаттың шарттары, мәнмазмұны бұзылады. Сонымен қатар оларды сақтау шарт болмайтын болса, Құран аяттарының қайта-қайта «араб тілінде, арабша құран, айқын араб тілі» дегенінің ешбір мәні болмас еді.

Қайсыбір тілдегі секілді, араб тілінде де тура және ауыспалы мағынада келетін сөздер бар. Мұны араб тілінде «хақиқа» және «мажаз» дейді. Мәселе Құранда ауыспалы мағынада келетін сөздер бар ма жоқ па? – деген сұрақтан келіп тууда. Сәләфилік бағыттың алдыңғы Ибн Тәймия және Ибн Әл-Қаиим, кейінгі Ибн Баз секілді шейхтері Құранда ауыспалы мағынада келетін сөздер жоқ яғни «Құранда мажаз жоқ, барлығы тек тура мағынада хақиқа болып келеді», сонымен қатар тура мағынада келген ешбір сөзге ауыспалы мағына беруге болмайды деп кеседі.

Атап айтқанда, Алла тағаланың сипаттарына қатысты аяттарға ауыспалы мағына беріп, түсіндіру адасушылық деп айыптайды. Тура мағынасында түсінуге болмайтын «Алланың қолы, Рахманның аршының үстіне отыруы, балтыр, Алланың таң қалуы, ұмытуы, нәпсісі, беті яғни жүзі т.с.с.» сөздерге ауыпалы мағына беруге тыйым салады. Осылайша, аталған сөздерді тура, тікелей мағынасында түсіну арқылы ұлы Жаратуышыны махлұқтардың қасиеттерімен сипаттауға барады. Нәтижесінде, бұл топтың ұстанымы мен көзқарастары Құран аяттары мен ғасырлар бойы сақталып келе жатқан шариғат негіздерінің арасында қарама-қайшылықтардың орын алуына себеп болуда.

Мысалы, Сәләфилік ақида өкілдері аяттарды тура әрі тікелей мағынасында ғана қабылдау қажет, ауыспалы мағына беру адасушылық деген ереженің негізінде «Алла тағала аспанда» деп таниды. Құранда Алла тағала Анғам сүресінде «Ол Алла аспандар мен жерде...»[5], Зұхруф сүресінде «Ол жерде тәңір және аспанда тәңір»[6], сондайақ, тағы бір аяттарда «сендер қайда болсаңдар, Ол (Алла) сол жерде сендермен бірге...»[7] делінеді. Бұл аяттарды сәләфилердің қағидасына сәйкес түсінетін болсақ, Алла тағаланы аспанда және жерде, соңғы аяттың негізінде Алла барлық жерде деп қабылдауға тура келеді. Бірақ, тәуилді айыптаушы сәләфилер бұл тұста өздерінің «тек тура мағынада ғана түсіну қажет» деген қағидаларына қайшы келіп, «Алла тағала жерде, барлық жерде» деген аяттарға «білімімен, бақылауымен» деп ауыспалы мағына беруге мәжбүр болады. Демек, осылайша, олар өздері жариялайтындай Құран мен сүннеттің мәтінінен ақида жасамайтындығын, керісінше, шариғат мәтіндерін алдын ала жасап қойған бұзық ақидаларына сәйкес бұрмалайтындықтарын көрсетеді. Сонымен қатар олар өздерінің осындай істерімен «тек тура мағынада ғана түсіну қажет» деген қағиданың шариғат мәтіндерін түсіндіруде жарамсыз екенін дәлелдейді. Бірақ олардың тәкаппарлықтары, ақиқат алдында бас идірмей кейбір аяттарды тура емес, ауыспалы мағынада қабылдау ақиқаттың талабы екенін мойындауға жібермейді.

Шариғат мәтіндеріне ауыпалы мағына беру тәсілін қолданатын ашғари және мәтруди мектептерінің Құран аяттары мен пайғамбар хадистерінен толық негіздемелері бар. Алла тағала Әли Имран сүресінің төртінші аятында «Ұқсас аятардың ауыспалы мағынасын (тәуилін) Алла тағала және ғылымда аяғы нық тұрғандар ғана біледі...» дейді. Тәпсір ғалымдары мағынасы ұқсас аяттардың ауыспалы мағынасын беруге аталмыш аятты негізге алады. Себебі, Алла тағала ғылымда терең болған ғұламалар да ұқсас аяттардың түпкі мақсатын біледі деп атап отыр.

Имам Муслим жеткізген хадис құдсиде Алла тағала: «Ей адам баласы, мен сырқаттанып қалғанда неге менің халымды білу үшін келіп көрмедің? – дейді. Сол кезде пенде: «Я Раббым, сені көруге қалай келемін, сен әлемдердің раббысысың ғой»  деп жауап береді. Алла тағала бұдан кейін: «Сен білмедің бе, менің пәленше құлым науқастанып қалғанда сен оны келіп көрмедің. Сен білмедің бе, егер оның халын білуге келгеніңде, мені оның жанынан табар едің»[8]  дейді. Әрине сәләфилердің дұрыс ақида шеңберіне сыймайтын «қолы бар, бірақ біздің қолымызға ұқсамайды» дегені секілді, кемшіліктен пәк болып табылатын Жаратушы Алла тағаланы ауырады, бірақ біздің ауырғанымыздай емес деп айта алмаймыз. Мұны олардың өзі де айта алмайды. Немесе пенде ауырғанда, Алла тағала қосыла ауырады деп айту да ешбір қисынға келмейді. Сондықтан бұл жерде Алла тағаланың «науқастану» сөзін ауыспалы мағынада айтып тұрғаны белгілі болады. Осылайша шариғат мәтіндеріне ауыспалы мағына беруді яғни тәуил жасауды Алла тағала өзі үйретеді.

Пайғамбарымыз алайһи сәләмнің саңлақ сахабаларының бірі Ибн Аббас та аяттар мен хадистерге ауыспалы мағына бергені жөнінде деректер көптеп кездеседі. Мысалы, Ибн Аббас Құрандағы «балтыр ашылатын күні»[9]  деген аятты «қаталдық ашылатын күн» деп түсіндіреді.[10] Ибн Аббас бұл тұста «балтыр» сөзіне тәуил жасап, «қаталдық» деп ауыспалы мағына беруде. Бұл аятқа осындай мағынаны сәләф ғұламалары болып саналатын Мужахид, Сағид ибн Жубайр және Қатада секілді табиғиндер де береді.[11]

Сондайақ, Ибн Аббас «Аспанды қолдармен тұрғыздық, оны біз кеңейтеміз»[12] деген аяттағы «қолдар» сөзін «күш, қуат» деп түсіндіреді.[13] Қазақ тіліндегі «қалың қол, қолы ашық адам» деп ауыспалы мағынада айтылатын секілді, араб тілінде де қол сөзі «күш, қуат, жомарттық, артықшылық» деган мағыналарда қолданылады.

Ханбали мазхабының негізін салушы Имам Ахмад ибн Ханбалдың да кейбір аяттарға ауыспалы мағына бергенін көреміз. Бүгінгі сәләфилер осы имамның мазхабымен жүреміз деп жариялайды. Ал шын мәнінде олар мен ханбали мазхабының арасын мұхит бөліп тұрғандай.

Құранда «Раббың келеді...»[14] деген аятты Имам Ахмад «Раббыңның сауабы келеді» деп тәуил жасайды. Имам ӘлБәйхақи Имам Ахмадтан келген бұл хабардың сәнәді яғни жеткізушілер тізбегі туралы «бұл ешбір шаңы жоқ тізбек» [15] дейді.

Имам ӘлБәйхақи Құраннан кейінгі екінші кітап болып саналатын кітап – Сахих ӘлБухаридің иесі Имам ӘлБухаридің де Алланың сипаттарына қатысты кейбір хадистерге ауыспалы мағына бергенін келтіреді. Имам ӘлБәйхақи былай дейді: «Мухаммед Исмаил ӘлБухари Алла тағала күлді деген хадистегі күлкіні Алланың мейірімі» деп тәуил жасады.[16] Себебі, Имам әлБухари аталмыш сөзді тікелей мағынада Алла тағалаға қатыстыруға болмайтындығын, оның Алланың ұлықтығына сәйкес келмейтіндігін, дұрыс ақиданың ережелері оған рұқсат етпейтінін жақсы білген болатын. Осылайша, сәләф буынның өкілдері – Имам Мәлік, Тирмизи, Ибн Хиббан, Суфян әсСаури, Суфян бин Уяйна секілді көптеген ұлы имамдардың шариғат мәтіндерін ауыспалы мағынамен түсіндіргенін айта беруге болады.

Демек, осы айтылғанның негізінде мәтіндерге ауыспалы мағына беріп, мәнмақсатын дұрыс түсіндіру – тәуил жасау Әхлус сунна уал жамаға мектептері – Мәтруди және Ашғарилердің негізгі екі тәсілінің бірі болып табылады. Әрине бұл тұста тәуилдің араб тілінің талабына сай, шариғат қоятын шарттарды сақтай, Алла тағаланы кемшіліктен пәктей отырып жасалуы тиістігін айта кету қажет.

Сөз соңында, Алла тағаланың құдіретіне, ұлықтығына сай қасиеттермен сипаттау мақсатында шариғаттың кейбір мәтіндерін ауыспалы мағынада түсіндіру сәләфтік тәсіл екенін нықтап айтамыз. Сонымен қатар қазіргі кезде өздерін сәләфилерміз деп атап, өздерінше дұрыс ақиданың монополистері болып жүргендерді бұл мәселеге объективті түрде қарап, нағыз сәләфтің жолына еруге және ақиқаттың талабына бас июге шақырамыз.

[1] Маннағ әл Қаттан, Құран ғылымдарының мәселелері, 316319 беттер.
[2] Юсуф сүресі, 2 аят.
[3] Шұғара сүресі, 195 аят.
[4] Зумар сүресі, 26 аят.
[5] Анғам сүресі, 3 аят.
[6] Зұхруф сүресі, 84 аят.
[7] Хадид сүресі, 4 аят.
[8] Сахих Муслим, 4 том, 2569 хадис.
[9] Қалам сүресі, 42аят.
[10] Ибн Хажар әлАсқалани, Фатхул Бари, 13 том, 428 бет.
[11] Ибн Жәрир атТабари, Тәфсир әтТабари, 29 том, 38 бет.
[12] Зәрият сүресі, 47 аят.
[13] Ибн Жәрир атТабари, Тәфсир әтТабари, 7 том, 27 бет.
[14] Фажр сүресі, 22 аят.
[15] Ибн Касир, ӘлБидая уан нихая, 10 том, 327 бет.
[16] Имам ӘлБәйхақи, әлӘсма уас сифат, 298 бет.

Менің мақаламның тақырыбы қазіргі таңда белең алып бара жатқан жағдайларға куә болып жүрген адамдарды таңқалдыруы мүмкін. Неге себебі қазіргі қоғам, керек болса дін саласының кейбір мамандарының өзі «сәләф пен сәләфи» ұғымдарын шатастырып жүр. Еліміздегі дін саласының негізгі проблемасына айналған «сәләфизм» сөзінің түптөркіні араб тіліндегі «сәләф» яғни бұрынғы өткен, бұрынғылар деген сөзден келіп шыққан. Ислам тарихындағы алғашқы үш буын – Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың және табиғиндердің кезеңдеріне сәләф кезеңі деп айтылады. Сонымен қатар ислам шариғаты бойынша бұл үш буынның ұстанған жолы нағыз ақиқат әрі дұрыс болып саналады.

Қазіргі таңдағы сәләфилер өздерін біз осы алғашқы үш буынның жолын ұстанушылармыз, сондықтан біз сәләфилерміз деп жариялауда. Бұл топ өзін қаншалықты алғашқылардың жолын ұстанушы – «сәләфилер» деп атағанымен, шындығында ХХІ ғасырларда Андалусия (Испания) жерінде басталып, ары қарай ХVIII ғасырда Нәжд өлкесі қазіргі Сауд Аравияның солтүстігінде күшейіп, тұрақтаған уахабилік қозғалысының жалғасы екенін жасыра алмайды.

Демек, баяндамамның тақырыбы аталмыш топтың мүлде жоққа шығарып, адасушылықпен айыптайтын мәселесі – шариғат мәтіндеріне ауыспалы мағына беру яғни «тәуил» мәселесіне қатысты. Сонымен қатар баяндамада бұл тәсілдің нағыз алғашқылардың яғни сәләфтің ұстанымы мен тәсілі екендігін көрсетуге әрекет жасалады.

Шариғат мәтіндеріне ауыпалы мағына беру немесе «тәуил» дегеніміз не? Бұл арабтың «әууәл» яғни бірінші, алғашқы, негізгі деген сөзінен келіп шығады. Қазақ тіліндегі «әуелден, әуелі, әуелгі» деген сөздер де осыдан келіп шыққан. Басқаша айтатын болсақ, тәуилдің мағынасы «Негізге қайтару», «түпкі мақсатын түсіндіру» дегенді білдіреді.[1] Ғұламалар шариғат талап ететін шарттар мен ережелерді сақтай отырып Құран аяттары мен хадистерге тәуил жасау арқылы, олардың мақсаты мен мұратын мұсылмандарға жеткізген.

Алла тағала Құранды арабтан шыққан Пайғамбар арқылы араб тілінде түсірді. Бұл турасында Құранда «Біз Құранды араб тілінде түсірдік, ақылға келерсіңдер»[2], «Айқын араб тілінде келді»[3], «ешбір қисық-қыңырсыз, арабша Құран. Бәлкім олар сақтанар»[4] делінеді. Сондықтан, мұны жақсы білетін Пайғамбар аләйһи сәләм мен сахабалардың кезінде Құран аяттарын түсінуде және оны іске асыруда ешбір қателіктер мен шектен шығулар болған жоқ. Демек, Құран аяттарын мұсылмандар араб тілінің әдебиеті мен табиғатының талабы бойынша түсініп, түсіндіруі қажет. Егер де Құран аяттарын тәпсірлеуде немесе түсінуде араб тілінің тілдік ерекшелігі мен әдеби қағидалары сақталмайтын болса, Құран мен шариғаттың шарттары, мәнмазмұны бұзылады. Сонымен қатар оларды сақтау шарт болмайтын болса, Құран аяттарының қайта-қайта «араб тілінде, арабша құран, айқын араб тілі» дегенінің ешбір мәні болмас еді.

Қайсыбір тілдегі секілді, араб тілінде де тура және ауыспалы мағынада келетін сөздер бар. Мұны араб тілінде «хақиқа» және «мажаз» дейді. Мәселе Құранда ауыспалы мағынада келетін сөздер бар ма жоқ па? – деген сұрақтан келіп тууда. Сәләфилік бағыттың алдыңғы Ибн Тәймия және Ибн Әл-Қаиим, кейінгі Ибн Баз секілді шейхтері Құранда ауыспалы мағынада келетін сөздер жоқ яғни «Құранда мажаз жоқ, барлығы тек тура мағынада хақиқа болып келеді», сонымен қатар тура мағынада келген ешбір сөзге ауыспалы мағына беруге болмайды деп кеседі.

Атап айтқанда, Алла тағаланың сипаттарына қатысты аяттарға ауыспалы мағына беріп, түсіндіру адасушылық деп айыптайды. Тура мағынасында түсінуге болмайтын «Алланың қолы, Рахманның аршының үстіне отыруы, балтыр, Алланың таң қалуы, ұмытуы, нәпсісі, беті яғни жүзі т.с.с.» сөздерге ауыпалы мағына беруге тыйым салады. Осылайша, аталған сөздерді тура, тікелей мағынасында түсіну арқылы ұлы Жаратуышыны махлұқтардың қасиеттерімен сипаттауға барады. Нәтижесінде, бұл топтың ұстанымы мен көзқарастары Құран аяттары мен ғасырлар бойы сақталып келе жатқан шариғат негіздерінің арасында қарама-қайшылықтардың орын алуына себеп болуда.

Мысалы, Сәләфилік ақида өкілдері аяттарды тура әрі тікелей мағынасында ғана қабылдау қажет, ауыспалы мағына беру адасушылық деген ереженің негізінде «Алла тағала аспанда» деп таниды. Құранда Алла тағала Анғам сүресінде «Ол Алла аспандар мен жерде...»[5], Зұхруф сүресінде «Ол жерде тәңір және аспанда тәңір»[6], сондайақ, тағы бір аяттарда «сендер қайда болсаңдар, Ол (Алла) сол жерде сендермен бірге...»[7] делінеді. Бұл аяттарды сәләфилердің қағидасына сәйкес түсінетін болсақ, Алла тағаланы аспанда және жерде, соңғы аяттың негізінде Алла барлық жерде деп қабылдауға тура келеді. Бірақ, тәуилді айыптаушы сәләфилер бұл тұста өздерінің «тек тура мағынада ғана түсіну қажет» деген қағидаларына қайшы келіп, «Алла тағала жерде, барлық жерде» деген аяттарға «білімімен, бақылауымен» деп ауыспалы мағына беруге мәжбүр болады. Демек, осылайша, олар өздері жариялайтындай Құран мен сүннеттің мәтінінен ақида жасамайтындығын, керісінше, шариғат мәтіндерін алдын ала жасап қойған бұзық ақидаларына сәйкес бұрмалайтындықтарын көрсетеді. Сонымен қатар олар өздерінің осындай істерімен «тек тура мағынада ғана түсіну қажет» деген қағиданың шариғат мәтіндерін түсіндіруде жарамсыз екенін дәлелдейді. Бірақ олардың тәкаппарлықтары, ақиқат алдында бас идірмей кейбір аяттарды тура емес, ауыспалы мағынада қабылдау ақиқаттың талабы екенін мойындауға жібермейді.

Шариғат мәтіндеріне ауыпалы мағына беру тәсілін қолданатын ашғари және мәтруди мектептерінің Құран аяттары мен пайғамбар хадистерінен толық негіздемелері бар. Алла тағала Әли Имран сүресінің төртінші аятында «Ұқсас аятардың ауыспалы мағынасын (тәуилін) Алла тағала және ғылымда аяғы нық тұрғандар ғана біледі...» дейді. Тәпсір ғалымдары мағынасы ұқсас аяттардың ауыспалы мағынасын беруге аталмыш аятты негізге алады. Себебі, Алла тағала ғылымда терең болған ғұламалар да ұқсас аяттардың түпкі мақсатын біледі деп атап отыр.

Имам Муслим жеткізген хадис құдсиде Алла тағала: «Ей адам баласы, мен сырқаттанып қалғанда неге менің халымды білу үшін келіп көрмедің? – дейді. Сол кезде пенде: «Я Раббым, сені көруге қалай келемін, сен әлемдердің раббысысың ғой»  деп жауап береді. Алла тағала бұдан кейін: «Сен білмедің бе, менің пәленше құлым науқастанып қалғанда сен оны келіп көрмедің. Сен білмедің бе, егер оның халын білуге келгеніңде, мені оның жанынан табар едің»[8]  дейді. Әрине сәләфилердің дұрыс ақида шеңберіне сыймайтын «қолы бар, бірақ біздің қолымызға ұқсамайды» дегені секілді, кемшіліктен пәк болып табылатын Жаратушы Алла тағаланы ауырады, бірақ біздің ауырғанымыздай емес деп айта алмаймыз. Мұны олардың өзі де айта алмайды. Немесе пенде ауырғанда, Алла тағала қосыла ауырады деп айту да ешбір қисынға келмейді. Сондықтан бұл жерде Алла тағаланың «науқастану» сөзін ауыспалы мағынада айтып тұрғаны белгілі болады. Осылайша шариғат мәтіндеріне ауыспалы мағына беруді яғни тәуил жасауды Алла тағала өзі үйретеді.

Пайғамбарымыз алайһи сәләмнің саңлақ сахабаларының бірі Ибн Аббас та аяттар мен хадистерге ауыспалы мағына бергені жөнінде деректер көптеп кездеседі. Мысалы, Ибн Аббас Құрандағы «балтыр ашылатын күні»[9]  деген аятты «қаталдық ашылатын күн» деп түсіндіреді.[10] Ибн Аббас бұл тұста «балтыр» сөзіне тәуил жасап, «қаталдық» деп ауыспалы мағына беруде. Бұл аятқа осындай мағынаны сәләф ғұламалары болып саналатын Мужахид, Сағид ибн Жубайр және Қатада секілді табиғиндер де береді.[11]

Сондайақ, Ибн Аббас «Аспанды қолдармен тұрғыздық, оны біз кеңейтеміз»[12] деген аяттағы «қолдар» сөзін «күш, қуат» деп түсіндіреді.[13] Қазақ тіліндегі «қалың қол, қолы ашық адам» деп ауыспалы мағынада айтылатын секілді, араб тілінде де қол сөзі «күш, қуат, жомарттық, артықшылық» деган мағыналарда қолданылады.

Ханбали мазхабының негізін салушы Имам Ахмад ибн Ханбалдың да кейбір аяттарға ауыспалы мағына бергенін көреміз. Бүгінгі сәләфилер осы имамның мазхабымен жүреміз деп жариялайды. Ал шын мәнінде олар мен ханбали мазхабының арасын мұхит бөліп тұрғандай.

Құранда «Раббың келеді...»[14] деген аятты Имам Ахмад «Раббыңның сауабы келеді» деп тәуил жасайды. Имам ӘлБәйхақи Имам Ахмадтан келген бұл хабардың сәнәді яғни жеткізушілер тізбегі туралы «бұл ешбір шаңы жоқ тізбек» [15] дейді.

Имам ӘлБәйхақи Құраннан кейінгі екінші кітап болып саналатын кітап – Сахих ӘлБухаридің иесі Имам ӘлБухаридің де Алланың сипаттарына қатысты кейбір хадистерге ауыспалы мағына бергенін келтіреді. Имам ӘлБәйхақи былай дейді: «Мухаммед Исмаил ӘлБухари Алла тағала күлді деген хадистегі күлкіні Алланың мейірімі» деп тәуил жасады.[16] Себебі, Имам әлБухари аталмыш сөзді тікелей мағынада Алла тағалаға қатыстыруға болмайтындығын, оның Алланың ұлықтығына сәйкес келмейтіндігін, дұрыс ақиданың ережелері оған рұқсат етпейтінін жақсы білген болатын. Осылайша, сәләф буынның өкілдері – Имам Мәлік, Тирмизи, Ибн Хиббан, Суфян әсСаури, Суфян бин Уяйна секілді көптеген ұлы имамдардың шариғат мәтіндерін ауыспалы мағынамен түсіндіргенін айта беруге болады.

Демек, осы айтылғанның негізінде мәтіндерге ауыспалы мағына беріп, мәнмақсатын дұрыс түсіндіру – тәуил жасау Әхлус сунна уал жамаға мектептері – Мәтруди және Ашғарилердің негізгі екі тәсілінің бірі болып табылады. Әрине бұл тұста тәуилдің араб тілінің талабына сай, шариғат қоятын шарттарды сақтай, Алла тағаланы кемшіліктен пәктей отырып жасалуы тиістігін айта кету қажет.

Сөз соңында, Алла тағаланың құдіретіне, ұлықтығына сай қасиеттермен сипаттау мақсатында шариғаттың кейбір мәтіндерін ауыспалы мағынада түсіндіру сәләфтік тәсіл екенін нықтап айтамыз. Сонымен қатар қазіргі кезде өздерін сәләфилерміз деп атап, өздерінше дұрыс ақиданың монополистері болып жүргендерді бұл мәселеге объективті түрде қарап, нағыз сәләфтің жолына еруге және ақиқаттың талабына бас июге шақырамыз.

[1] Маннағ әл Қаттан, Құран ғылымдарының мәселелері, 316319 беттер.
[2] Юсуф сүресі, 2 аят.
[3] Шұғара сүресі, 195 аят.
[4] Зумар сүресі, 26 аят.
[5] Анғам сүресі, 3 аят.
[6] Зұхруф сүресі, 84 аят.
[7] Хадид сүресі, 4 аят.
[8] Сахих Муслим, 4 том, 2569 хадис.
[9] Қалам сүресі, 42аят.
[10] Ибн Хажар әлАсқалани, Фатхул Бари, 13 том, 428 бет.
[11] Ибн Жәрир атТабари, Тәфсир әтТабари, 29 том, 38 бет.
[12] Зәрият сүресі, 47 аят.
[13] Ибн Жәрир атТабари, Тәфсир әтТабари, 7 том, 27 бет.
[14] Фажр сүресі, 22 аят.
[15] Ибн Касир, ӘлБидая уан нихая, 10 том, 327 бет.
[16] Имам ӘлБәйхақи, әлӘсма уас сифат, 298 бет.

Солтүстік Қазақстан облысында «Қазіргі қазақстандық қоғамның руханилығын қалыптастырудағы діннің рөлі» тақырыбында өткен конференцияда Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы осылай мәлімдеді.

ҚМДБ төрағасы белгілі бір қауымның қалыптасуы үшін оның ортақ танымы болуы тиіс екенін тілге тиек етті. Себебі, кез келген ұлттың ұлт болып танылуы үшін алдымен ортақ тілі мен діні, тарихы мен салт-дәстүрі, Отаны болуы қажет.

«Тарихшы ғалымдардың тәжірибесі мен зерттеулері көрсеткендей, адамзат ғұмырында ғибадатханасыз бір де бір қала болмаған екен. Сондай-ақ, әрбір ұлттың тағдыры оның рухани танымының өміршеңдігіне де байланысты. Мысалы, Сібір аймағындағы талай ұлт-ұлыстар төтеннен келген бөтен танымға қарсы тегеурінді қауқар көрсете алмай, идеологиялық басқыншылықтың құрбанына айналды. Қазірде жаһанданудың жойқын екпініне қарсы күресе алатын бірден-бір таным иелері ол – біз, яғни мұсылман үмбеті екендігі айқындалуда. Оларда арақ ішіп, жаман жолға салыну, зинақорлық, нашақорлық, нәпсіқорлық сияқты талай «қорлықтардың», тексіздік пен мінезсіздіктен туындайтын аты жаман дерттердің мүлде жоқ немесе аз екендігі дәлелденуде. Біз жаһанданудың жаман дертіне қарсы тұруымыз қажет», – деді Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы.

ҚМДБ Баспасөз қызметі

10. Ислам құқығындағы төрт мектеп бір мәселеде бірдей дұрыс бола ала ма?

Бұл жердегі мәселе - Алланың әмірін түсіндіруші әр мәзһабтың шешімдері ғалымдардың таласына тоқтау бола алатындай бірдей мәселеде және де бір мезетте бұрыс бола ала ма дегенде жатыр. Әрі төрт мәзһаб та шариғатқа қатысты сұрақтарға жауап бере алатындығына ғалымдар да бірауыздан келіскен. Мұны анықтап түсіндіріп беру үшін бұлтты күні сапарға шыққан бес адамды мысалға келтіреміз. Бұл топтағы бір адам – соқыр болатын. Намаз уақыты кірген кезде олар джунглиге келіп жеткен еді. Осылайша сол жердегі төртеу құбыланың қай жақта екендігін талқылай бастайды. Нәтижесінде бір- бірімен келісе алмай, әр қайсысы намазды өзі дұрыс деп тапқан бағытына қарап оқиды. Бұл таласқа ат салыса алмаған соқыр кісі сол төртеудің ішінен өзі білімді деп санаған адамның қараған тарапына қарап намазын оқиды.

Төрт адамның ішінде тек біреуінің ғана құбыласы дұрыс болатынына қарамастан, бес адамның да намазы жарамды болып саналады. Олардың ешқайсысына күн ашылған соң намаздарын қайта оқуларына қажеттілік жоқ. Алайда кімнің бағыты дұрыс болғанын анықтауларына болады.

Осы төрт адамның мысалы біздің төрт имам іспетті. Көзі соқыр бесінші адам – өз ілімімен ижтихад жасай алмайтын, сондықтан да бір имамға ілесіп, тақлид жасаушыға (муқаллид) ұқсайды.

Келтірген мысал төмендегі хадистерге негізделеді:

№1 хадис:

Амр бин әл- Ас (оған Алла разы болсын) Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Егер сот төрелігі бір шешім шығарып сол шешімі дұрыс болса, оған екі сауап жазылады. Ал егер ол бар күшін сала отырып шешім шығарып алайда қателесер болса, онда оған бір ғана сауап жазылады»,- деп айтқанын естігенін жеткізеді...

№2 хадис:

«Құран жайлы өз ойынан бір нәрсе айта салып, бірақ онысы дұрыс болған адам қателесті».

Шейх Мұхаммед Бахит әл- Мутии былай деген: «Бұл имамдар шығарған әрбір пәтуа Шариғаттың қайнар көзі болған Құран, Сүннет, ижмаъ және қиястан, бірауыздан келісілген мәтіннен я болмаса дұрыс жасалған ижтихадтан шығарылған. Біз олардан Алланың әмірін, артынан еруге бұйырған Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Оның шариғатын үйренеміз. Бұл әрбір мужтахид ижтихадында барлық адам ұстанатын Алланың заңын құрайтын жоғарыда аталған төрт қайнар көзді негіз етіп алған кезде ғана осындай дәрежеге ие болады».

11. Төрт имамның білімі мен дәрежесіне қалай сенімді бола аламыз?

Олардың ілімдері мен дәрежесін осы имамдар туралы айтқан замандас я болмаса өзге де Ислам әлеміне беделді ғалымдардың ойларын оқу арқылы көз жеткізуге болады. Бұл имамдардың өмір жолы жайлы жүздеген беттер жазылған.

Имам Ғазали бұл имамдар жайлы былай деген: «Фиқһ ғалымдары бес ерекшелікке ие: ғибадат (терең құлшылық), тақуалық, ақырет жайлы ілімі бар, жаратылыстың жақсылығын түсінеді және де Алланың разылығына Ислам құқығы арқылы жетуге тырысады».

Алайда бұл кітаптың мақсаты толықтай өмірбаян жазу болмағандықтан қысқаша ғана имамдар жайлы айтылған дәйексөздерді келтіреміз. Егер аса қызығушылық танытып жатқандар болса, өмірбаяндар жазылған арнайы еңбектерді оқуына болады.

Имам Әбу Ханифа (ол кісіге Алла разы болсын)

Имам Әбу Ханифа жайлы имам Шафиғи былай деген: «Фиқһ мәселесінде Әбу Ханифаның алдында барлығы бала секілді.

Имам Захаби (һ.ж. 748 ө.) былай жеткізеді: «Имам Әбу Ханифа Әнаспен Куфаға келгенінде бірнеше рет кездескен».

Ибн Кәсир (һ.ж.774 ө.) имам жайлы былай деп жазады: «... төрт имамның бірі. Ол араларында ең бірінші болып өмірден озған әрі сахабалар заманында өмір сүрген. Ол Әнас ибн Мәлікті көрген және де оның өзге де сахабалармен кездескені жайлы деректер бар. Кейбіреулер бұл имам жеті сахабадан хадис жеткізген деп айтады. Алла жақсы Білуші».

Имам Захаби имам Әбу Ханифаның 20 жыл бойы түнгі намаздағы дәретімен таң намазын оқығандығын жеткізеді.

Имам Хатиб әл- Бағдади: «Имам Әбу Ханифа 40 жыл бойы түнгі намазы мен таң намазын бір дәретпен оқығаны жазылады (...) сондай- ақ, өмірден озған жерінде 7000 рет хатым жасағаны да белгілі».

Мәуләна Сарфараз былай деп жазған: «Имам Әбу Ханифа фиқһ мәселесінде үлкен білімге және түсінікке ие болғандығына қарамастан, оның шешімдері кеңеске негізделген болатын, әлбетте көптің пікірі шындыққа жақын болады».

Имам Саймари мен Хатиб әл- Бағдади ханафи мәзһабы жайлы былай деген: «Имам Әбу Ханифаның жақтастары кез келген сұрақты имаммен бірге отырып талқылайтын. Егер араларында Афийә ибн Язид әл- Ауди болмай қалса, имам Әбу Ханифа: «Афийә келмейінше шешім қабылдамаймыз»,- дейтін».

Афийә келген кезде оның пікірі өзгелердің пікірлерімен дәл келсе ғана имам шешімді жазуға бұйыратын, ал егер оның пікірі өзгеше болса шешім жазылусыз қалатын».

Алләмә Мұхаммад ибн Ибраһим әл- Уәзир әл- Ямәни (һ.ж.770 ө.) былай деген: «Егер имам Әбу Ханифа надан және іліммен әшекейленбеген адам болса, онда Кади Әбу Юсуф, Мұхаммад Шайбани, әт-Тахауи, Абул Хасан әл-Кархи секілді ханафилер өздерін ол имамның мектебін меңгеруге арнамас еді. Ханафи ғалымдары біздің заманымызға дейінгі һ.ж.150 жылдан бері Үнді-Пәкістанда, Шамда, Мысырда, Йеменде, Араб түбегінде, Мекке мен Мәдинада, екі Иракта (Иран мен Ирак) 600 жылдан астам уақыт өмір сүріп келеді. Олар мың- мыңдаған әрі олардың нақты санына жету қиын. Олар білімнің, пәтуаның, зеректік пен тақуалықтың адамдары».

Имам Әбу Ханифаның есімі – Нұғман ибн Сәбит. Ол һ.ж.80 жылдан һ.ж. 150 жылға дейін өмір сүрді.

Имам Мәлік ибн Әнас (ол кісіге Алла разы болсын)

Әбу Нуайм Әбу Мусайбтың былай дегенін жеткізеді: «Мен имам Мәліктің: «Менің бір мәселеде пәтуа беруге лайық екендігіме 70 ғалым куә болмайынша ешқандай пәтуа бермегенмін» дегенін жеткізеді».

Әбу Нуайм мен Хатиб әл- Бағдади Халаф ибн Омардың: «Имам Мәліктің былай деп айтқанын естігенін жеткізеді: «Мен пәтуа шығару үшін сұрақты өзге де білімді ғалымдармен кеңесіп, олар мені сұраққа жауап беруге лайық деп таппайынша пәтуа шығармағанмын. Мен Рабиа мен Яхия ибн Саидтан сұраған кезімде олар маған жалғастыруыма кеңес берді». Сол кезде мен (Халаф ибн Омар) одан былай деп сұрадым: «Ей, Әбу Абдулла (имам Мәліктің лақап аты)! Егер олар тиым салса ше?» Ол былай деп жауап берді: «Ол кезде мен тиыламын. Бір мәселені шешуде өзінен білімі жоғары ғалымардың өзі жайлы пікірін білместен өзін- өзі сол мәселені шешуге лайық деп табу ол адам үшін дұрыс емес».

Абдурахман ибн Махди былай дейді: «Бірде бір кісі имам Мәлікке сұрақ қояды, оған имам: «Білмеймін»,- деп жауап береді. Мұны естіген әлгі адам: «Мен осы сұрақтың жауабын есту үшін соншама қашық жерден келіп тұрмын», деп айқайлайды. Имам Мәлік оған: «Өз ауылыңа қайтып барған кезіңде адамдарға мені «білмеймін» деп жауап берді деп айт»,- дейді».

Ибн Әби Ууәйс былай деп жеткізеді: «Егер имам Мәлік хадис айтар болса, дәрет алатын да орнына отырып сақалын тарайтын, осыдан соң денесін тіктеп, үлкен адамгершілік құрметпен хадис айтуды бастайтын. Мұның мәнісін сұраған кезімде ол: «Мен Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисін тек таза қалыпта әрі адамгершілік құрметпен ғана оқимын»,- деп жауап берді. Ол хадистерді жолда кетіп бара жатып немесе асығыс күйде оқығанды ұнатпайтын. Сондай- ақ имам Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сөздері анық әрі түсінікті болғанын қалайтынын айтқан».

Абдулла ибн Мубарак былай деп жетізеді: «Бірде мен имам Мәліктің жанында едім. Ол бізге хадис айып жатқан. Осы кезде оны шаян 16 рет шағып алады. Оның жүзі өзгергенімен ол хадис сабағын тоқтатпады. Адамдар тарасып кеткен кезде ғана оны шаян шаққанын білдік. Сонда имам былай деді: «Мен Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисіне деген құрмет үшін ғана сабырлық таныттым».

Имам Мәлік мектебінің ізбасарлары Андалуста, Мысырда, Солтүстік Африкада кең тараған.

Имам Мәлік һ.ж.95 жылы өмірге келген. Ол имам Әбу Ханифадан 15 жас кіші. Ол һ.ж. 179 жылы раби әууәл айының 11 күні дүние салған.

Имам Шафиғи (ол кісіге Алла разы болсын)

Имам Ахмад былай деген: «Исламды меңгеру үшін қолына сия мен сауыт алған кез келген адам қандай жағдай болса да имам Шафиғиға қарыздар».

Және де имам Ахмад былай деген: «Қырық жыл бойы әр намазымның соңында имам Шафиғи үшін дұға еттім». Бірде имам Ахмадтың ұлы одан: «Имам Шафиғи қандай еді? Мен сенің әр кезде ол кісіге дұға етіп жатқаныңды естимін»,- деп сұрайды. «Ей, менің сүйікті ұлым! Имам Шафиғи бұл әлемге күн, адамдарға денсаулық іспетті еді. Бұлардың орнын баса алатын нәрсе бар ма?»

Мұхаммад ибн Акил әл- Файраби былай деп жеткізеді: «Мұны жеткізген имам Раби немесе имам Музани: «Біз имам Шафиғимен бірге едік. Сол кезде қолына таяқ ұстаған, жүн киім киген бір шейх кіріп келді. Имам Шафиғи орнынан тұрып, киімін дұрыстап, шейхты қарсы алды да орнына отырды. Имам Шафиғи оның қимылдарын жіті бақылап отырды.

Шейх: «Сұрақ қоя алам ба?»,- деді.

«Баста»,- деп жауап қатты имам Шафиғи.

Сол кезде шейх: «Алланың дінінде қандай дәлелдер қолданылады?»,- деген сұрақ қойды.

- Алланың Кітабы

- Тағы не?

- Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннеті

- Тағы?

- Үмметтің ижмаъы (ғалымдардың бірауыздан келіскен пікірлері)

Шейх: «Үмметтің ижмаъы» дегенді қайдан алдың?»,- деп айқайлады. Имам Шафиғи ойланып қалады. Сонда шейх былай деді: «Мен саған үш күн уақыт беремін. Сен маған Алланың Кітабынан дәлел әкеліп көрсетесің я болмаса Оның алдында тәубе етесің». Осы сөздерден соң Имам Шафиғидың түсі өзгеріп сала берді. Ол сол кеткеннен үшінші күні бесін мен екінті намазының арасында келді.

Келе сала ол өз орнына отырғаны сол еді әлгі шейх келді. Ол имаммен амандасып, орынға жайғасты да: «Менің сұрағымның жауабы бар ма?»,- деп сұрады.

«Ия»,- деп имам «Ниса» сүресінің 115 аятын оқи бастады. Алла Тағала былай дейді:

«Ал біреу өзіне тура жол айқындалғаннан кейін Пайғамбарға қарсы шықса, сондай- ақ мүміндердің жолынан басқа жол іздесе, оны бұрылған жағына бұрамызда тозаққа саламыз. Ол нендей жаман орын!»

Имам Шафиғи былай дейді: «Егер иман еткендердің пікірін ұстану міндетті болмағанда Алла Тағала иман еткендерге қарсы келушілерді отқа тастаймын деп  уәде етпейтін еді.» Сонда Шейх: «Сен шындықты айттың»,- деді. Осыдан соң ол тұрып, кетіп қалды».

Бағдатта имам Шафиғиды «насир әс- Сунна» (Сүннеттің көмекшісі) деп атайтын.

Ибн Кәсир былай деген: «Ол Құранды жеті жасында жатқа білген. Имам Мәліктің «Муатта» еңбегін он жасында меңгерген және де оның шейхы Муслим ибн Халлад әз- Занжи ол он бес жасқа толғанда оған пәтуа беруіне рұқсат берген (кейбір деректерде 18 жас деп келеді). Сол заманның мужтахидтарының бірі болып саналатын Әбу Саури айтады: «Біз бұрын- соңды имам Шафиғи секілді адамды көрмедік, тіпті оның өзі де кездестірмеген».

Әбу Убайд былай дейді: «Мен имам Шафиғи секілді шешен сөзді, білімді әрі ұқыпты адамды бұрын- соңды көрмедім».

Имам Ахмад Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Әбу Хурайра жеткізген, Әбу Дәудте келген төмендегі хадиске былай деп пікір айтады: «Расында, әрбір жүз жылдық туылған кезде Алла Тағала бұл үмметке діндерін жаңғыртушы адамды жібереді», одан соң былай деген: «Омар ибн Абдул Азизды бірінші ғасырдағы жаңғыртушы, ал имам Шафиғиды екінші ғасыр аяғындағы жаңғыртушы деп санаған».

Раби былай дейді: «Имам Шафиғи түнін үш бөлікке бөлетін. Үштен бірін жазуға, екіншісін – намазға, үшіншісін – демалуға». Сондай- ақ Раби тағы былай дейді: «Рамазан айында имам Шафиғи Құранды 60 мәрте оқып шығатын болған. Ал оның намазда Құранды қанша мәрте оқып бітіргенін санау мүмкін емес». Раби имам Шафиғидың Құранды айына 30 мәрте, ал Рамазан айында намаздағы оқығанын санамағанда 60 мәрте оқитынын айтады».

Шафиғилер Ирак, Ресей, Қытай, Индонезия, Малайзия, Мысыр, Мекке мен Мәдина, Йемен аймағында көп тараған.

Имам Шафиғидың есімі – Мұхаммад ибн Идрис болған. Ол һ.ж150 жылы (имам Әбу Ханифаның өмірден озған жылы) дүниеге келіп, һ.ж.204 жылы Режеп айында дүниеден озған.

Имам Ахмад ибн Ханбал (ол кісіге Алла разы болсын)

Белгілі мухаддис Ибрахим әл- Харби былай деген: «Маған имам Ахмадпен кездесу сәті туды. Оның жүрегі ішінде өткен және осы заман адамдарынан жеткен ілім сақталған қазыналы сандық іспетті еді. Ол қажет деп санағанын елге үйретіп, айтылмауы тиіс нәрселерді жасырып қалатын».

Әбу Зурра былай деген: «Имам Ахмад миллион хадисті жатқа білетін хафиз болған. Бірде бір кісі: «Мұнша хадисті қайдан білесің?»,- деп сұраған екен. Сонда ол: «Мен хадистерді тексеріп шыққанмын әрі тексере отырып бөлімдерді де жазып отырдым»,- деп жауап берген екен».

Имам Әбду Раззақ былай деген: «Ислам құқығы мен тақуалық мәселесінде имам Мәліктен асқан адамды көрмедім».

Мұхаммад ибнул-Хасан ибн Харун былай деген: «Мен Әбу Абдиллаһты (имам Ахмадтың әкесі) жүрген кезінде көрдім. Ол кісі артынан біреудің ілескенін ұнатпайтын еді».

Имам Яхия ибн Маин былай деген: «Мен имам Ахмадқа тең келетін жанды ешқашан көрмедім. Біз елу жыл бірге жүрдік. Ол ешқашанда жеткен жетістігімен мақтанған емес».

Имам Зәхаби имам Марурузидың былай дегенін жеткізеді: «Имам Ахмадтың жиынынан өзге жиында кедейлерге соншалықты құрмет көрсетілгенін көрмедім. Ол кедейлерге қамқорлықпен, ауқаттыларға немқұрайлы қарайтын. Ол өте сабырлы адам болды, ешқашан асықпайтын. Оның сырт келбеті тыныштықты айтып тұратын. Бесін намазынан соң пәтуа шығару үшін орнына келіп отыратын, әрі бір нәрсе сұрамайынша ол үнсіздікті сақтайтын. Мешітке баратын болса, ешқашан адамдардың алдына шығып жүрмейтін».

Имам Ахмад өз заманындағы басшылардың қуғын- сүргініне ұшыраған. 57 жасында һ.ж.221 жылы оны Муътасимнің түрмесіне жауып, қамшымен сабаған болатын. Себеп болған нәрсе, адасушы топтың ойымен келіспеуі. Оған қамшымен 80 мәрте ауыр соққы бергендіктен ол есінен танып қалған екен. Осыдан соң оны етбетімен жатқызып, үстін мата қиындыларымен жауып, аяқпен таптаған. Ол есін жиған кезде алдына тамақ қояды, ол болса оны жеуден бас тартады, яғни ораза тұтады. Имам адасушылардан басқа оны соққыға жыққандардың барлығын кешіреді. Ол былай дейді: «Егер сенің мұсылман бауырың сен үшін азап шегіп жатса, не пайда табасың?». Уақыт өте келе Муътасимді Алла Тағала тура жолға салып, ол өзінің жасаған ісі үшін қаты өкінеді.

Халиф Мутауәккил һ.ж.232 жылы Уасиқадан соң басшылықты қолына алады. Ол имам Ахмадты қатты құрметтейтін. Бірақ сонда да сақ болды, себебі басшының жақсы қарым- қатынасы оны өзгерте ме деп сақсынды. Бірде Мутауәккил имамға 10000 дирхем (күміс ақша) және 2000 динар (алтын ақша) беріп жібереді. Әрі егер бұл сыйлықты қабыл алмаса халифа қатты ренжитінін баса айтып жібереді. Имам Ахмад бұл ақшаларға назар салып та қарамайды. Кешкі намаз уақытында ол өзінің ұлы Салихты шақырып алады да ақшаларды ұсынады.

Ертесінде таң алдында имам Ахмад ұлын шақырады. Имам оған: «Мен түні бойы ұйықтай алмадым»,-  деп жылап қалады. «Өмір бойы мен басшылардан аулақ жүріп келген едім. Ал енді қартайған кезде олардан сынақ көргім келмейді. Осы таңда мен барлық ақшаны таратып беруді ұйғардым». Таң бойы олар мұқтаж жандарға барлық ақшаны таратып береді де, қапшықты бір кедейге ұсынады. Оның ұлы былай дейді: «Сол кезде біз Алла ғана білетін қысылтаяң күйде отырған едік».

Имамның ұлы Абдуллах былай деп жеткізеді: «Менің әкем әр күні 300 ракағат намаз оқитын. Қамшымен сабалған соң әлсіреп қалды да күніне 150 ракағат намаз оқитын болды. Ол кезде оның жасы сексенге таяп қалған еді. Ол әр күні Құранның 1/7 бөлігін және де жеті күнде толық оқып шығатын. Сонымен қатар ол намаздағы оқығандарын санамағанда Құранды жеті түнде оқып бітіретін. Түнгі намазын оқыған соң таң намазына және де артынан дұға етуге әл жинау үшін аз ғана көз ілетін.» Әкем жеті рет қажылыққа барды. Олардың үшеуіне жаяу, екеуіне көлікпен барған. Әрбір барған қажылығына тек қана 20 дирхем жұмсаған».

Имам Марурузи былай деген: «Имам Ахмад отырған жерде өлім туралы айтылар болса қатты жылайтын еді».

Ибрахим ибн Шаммас былай деген: «Мен имам Ахмадты бала күнінен бері түнімен құлшылық етіп ұйықтамайтын кезінен бері білемін».

Ханбали мәзһабының өкілдері Иракта, Хижазда, Мысырда бар.

Имам Ахмад һ.ж.164 жылы дүниеге келіп, Раби Әууәл айының 12 күні һ.ж.241 жылы 77 жасында, жұма күні өмірден озады.

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад
Еңбек аты: Who are The Blind Followers?
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру

10. Ислам құқығындағы төрт мектеп бір мәселеде бірдей дұрыс бола ала ма?

Бұл жердегі мәселе - Алланың әмірін түсіндіруші әр мәзһабтың шешімдері ғалымдардың таласына тоқтау бола алатындай бірдей мәселеде және де бір мезетте бұрыс бола ала ма дегенде жатыр. Әрі төрт мәзһаб та шариғатқа қатысты сұрақтарға жауап бере алатындығына ғалымдар да бірауыздан келіскен. Мұны анықтап түсіндіріп беру үшін бұлтты күні сапарға шыққан бес адамды мысалға келтіреміз. Бұл топтағы бір адам – соқыр болатын. Намаз уақыты кірген кезде олар джунглиге келіп жеткен еді. Осылайша сол жердегі төртеу құбыланың қай жақта екендігін талқылай бастайды. Нәтижесінде бір- бірімен келісе алмай, әр қайсысы намазды өзі дұрыс деп тапқан бағытына қарап оқиды. Бұл таласқа ат салыса алмаған соқыр кісі сол төртеудің ішінен өзі білімді деп санаған адамның қараған тарапына қарап намазын оқиды.

Төрт адамның ішінде тек біреуінің ғана құбыласы дұрыс болатынына қарамастан, бес адамның да намазы жарамды болып саналады. Олардың ешқайсысына күн ашылған соң намаздарын қайта оқуларына қажеттілік жоқ. Алайда кімнің бағыты дұрыс болғанын анықтауларына болады.

Осы төрт адамның мысалы біздің төрт имам іспетті. Көзі соқыр бесінші адам – өз ілімімен ижтихад жасай алмайтын, сондықтан да бір имамға ілесіп, тақлид жасаушыға (муқаллид) ұқсайды.

Келтірген мысал төмендегі хадистерге негізделеді:

№1 хадис:

Амр бин әл- Ас (оған Алла разы болсын) Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын): «Егер сот төрелігі бір шешім шығарып сол шешімі дұрыс болса, оған екі сауап жазылады. Ал егер ол бар күшін сала отырып шешім шығарып алайда қателесер болса, онда оған бір ғана сауап жазылады»,- деп айтқанын естігенін жеткізеді...

№2 хадис:

«Құран жайлы өз ойынан бір нәрсе айта салып, бірақ онысы дұрыс болған адам қателесті».

Шейх Мұхаммед Бахит әл- Мутии былай деген: «Бұл имамдар шығарған әрбір пәтуа Шариғаттың қайнар көзі болған Құран, Сүннет, ижмаъ және қиястан, бірауыздан келісілген мәтіннен я болмаса дұрыс жасалған ижтихадтан шығарылған. Біз олардан Алланың әмірін, артынан еруге бұйырған Пайғамбардан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Оның шариғатын үйренеміз. Бұл әрбір мужтахид ижтихадында барлық адам ұстанатын Алланың заңын құрайтын жоғарыда аталған төрт қайнар көзді негіз етіп алған кезде ғана осындай дәрежеге ие болады».

11. Төрт имамның білімі мен дәрежесіне қалай сенімді бола аламыз?

Олардың ілімдері мен дәрежесін осы имамдар туралы айтқан замандас я болмаса өзге де Ислам әлеміне беделді ғалымдардың ойларын оқу арқылы көз жеткізуге болады. Бұл имамдардың өмір жолы жайлы жүздеген беттер жазылған.

Имам Ғазали бұл имамдар жайлы былай деген: «Фиқһ ғалымдары бес ерекшелікке ие: ғибадат (терең құлшылық), тақуалық, ақырет жайлы ілімі бар, жаратылыстың жақсылығын түсінеді және де Алланың разылығына Ислам құқығы арқылы жетуге тырысады».

Алайда бұл кітаптың мақсаты толықтай өмірбаян жазу болмағандықтан қысқаша ғана имамдар жайлы айтылған дәйексөздерді келтіреміз. Егер аса қызығушылық танытып жатқандар болса, өмірбаяндар жазылған арнайы еңбектерді оқуына болады.

Имам Әбу Ханифа (ол кісіге Алла разы болсын)

Имам Әбу Ханифа жайлы имам Шафиғи былай деген: «Фиқһ мәселесінде Әбу Ханифаның алдында барлығы бала секілді.

Имам Захаби (һ.ж. 748 ө.) былай жеткізеді: «Имам Әбу Ханифа Әнаспен Куфаға келгенінде бірнеше рет кездескен».

Ибн Кәсир (һ.ж.774 ө.) имам жайлы былай деп жазады: «... төрт имамның бірі. Ол араларында ең бірінші болып өмірден озған әрі сахабалар заманында өмір сүрген. Ол Әнас ибн Мәлікті көрген және де оның өзге де сахабалармен кездескені жайлы деректер бар. Кейбіреулер бұл имам жеті сахабадан хадис жеткізген деп айтады. Алла жақсы Білуші».

Имам Захаби имам Әбу Ханифаның 20 жыл бойы түнгі намаздағы дәретімен таң намазын оқығандығын жеткізеді.

Имам Хатиб әл- Бағдади: «Имам Әбу Ханифа 40 жыл бойы түнгі намазы мен таң намазын бір дәретпен оқығаны жазылады (...) сондай- ақ, өмірден озған жерінде 7000 рет хатым жасағаны да белгілі».

Мәуләна Сарфараз былай деп жазған: «Имам Әбу Ханифа фиқһ мәселесінде үлкен білімге және түсінікке ие болғандығына қарамастан, оның шешімдері кеңеске негізделген болатын, әлбетте көптің пікірі шындыққа жақын болады».

Имам Саймари мен Хатиб әл- Бағдади ханафи мәзһабы жайлы былай деген: «Имам Әбу Ханифаның жақтастары кез келген сұрақты имаммен бірге отырып талқылайтын. Егер араларында Афийә ибн Язид әл- Ауди болмай қалса, имам Әбу Ханифа: «Афийә келмейінше шешім қабылдамаймыз»,- дейтін».

Афийә келген кезде оның пікірі өзгелердің пікірлерімен дәл келсе ғана имам шешімді жазуға бұйыратын, ал егер оның пікірі өзгеше болса шешім жазылусыз қалатын».

Алләмә Мұхаммад ибн Ибраһим әл- Уәзир әл- Ямәни (һ.ж.770 ө.) былай деген: «Егер имам Әбу Ханифа надан және іліммен әшекейленбеген адам болса, онда Кади Әбу Юсуф, Мұхаммад Шайбани, әт-Тахауи, Абул Хасан әл-Кархи секілді ханафилер өздерін ол имамның мектебін меңгеруге арнамас еді. Ханафи ғалымдары біздің заманымызға дейінгі һ.ж.150 жылдан бері Үнді-Пәкістанда, Шамда, Мысырда, Йеменде, Араб түбегінде, Мекке мен Мәдинада, екі Иракта (Иран мен Ирак) 600 жылдан астам уақыт өмір сүріп келеді. Олар мың- мыңдаған әрі олардың нақты санына жету қиын. Олар білімнің, пәтуаның, зеректік пен тақуалықтың адамдары».

Имам Әбу Ханифаның есімі – Нұғман ибн Сәбит. Ол һ.ж.80 жылдан һ.ж. 150 жылға дейін өмір сүрді.

Имам Мәлік ибн Әнас (ол кісіге Алла разы болсын)

Әбу Нуайм Әбу Мусайбтың былай дегенін жеткізеді: «Мен имам Мәліктің: «Менің бір мәселеде пәтуа беруге лайық екендігіме 70 ғалым куә болмайынша ешқандай пәтуа бермегенмін» дегенін жеткізеді».

Әбу Нуайм мен Хатиб әл- Бағдади Халаф ибн Омардың: «Имам Мәліктің былай деп айтқанын естігенін жеткізеді: «Мен пәтуа шығару үшін сұрақты өзге де білімді ғалымдармен кеңесіп, олар мені сұраққа жауап беруге лайық деп таппайынша пәтуа шығармағанмын. Мен Рабиа мен Яхия ибн Саидтан сұраған кезімде олар маған жалғастыруыма кеңес берді». Сол кезде мен (Халаф ибн Омар) одан былай деп сұрадым: «Ей, Әбу Абдулла (имам Мәліктің лақап аты)! Егер олар тиым салса ше?» Ол былай деп жауап берді: «Ол кезде мен тиыламын. Бір мәселені шешуде өзінен білімі жоғары ғалымардың өзі жайлы пікірін білместен өзін- өзі сол мәселені шешуге лайық деп табу ол адам үшін дұрыс емес».

Абдурахман ибн Махди былай дейді: «Бірде бір кісі имам Мәлікке сұрақ қояды, оған имам: «Білмеймін»,- деп жауап береді. Мұны естіген әлгі адам: «Мен осы сұрақтың жауабын есту үшін соншама қашық жерден келіп тұрмын», деп айқайлайды. Имам Мәлік оған: «Өз ауылыңа қайтып барған кезіңде адамдарға мені «білмеймін» деп жауап берді деп айт»,- дейді».

Ибн Әби Ууәйс былай деп жеткізеді: «Егер имам Мәлік хадис айтар болса, дәрет алатын да орнына отырып сақалын тарайтын, осыдан соң денесін тіктеп, үлкен адамгершілік құрметпен хадис айтуды бастайтын. Мұның мәнісін сұраған кезімде ол: «Мен Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисін тек таза қалыпта әрі адамгершілік құрметпен ғана оқимын»,- деп жауап берді. Ол хадистерді жолда кетіп бара жатып немесе асығыс күйде оқығанды ұнатпайтын. Сондай- ақ имам Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сөздері анық әрі түсінікті болғанын қалайтынын айтқан».

Абдулла ибн Мубарак былай деп жетізеді: «Бірде мен имам Мәліктің жанында едім. Ол бізге хадис айып жатқан. Осы кезде оны шаян 16 рет шағып алады. Оның жүзі өзгергенімен ол хадис сабағын тоқтатпады. Адамдар тарасып кеткен кезде ғана оны шаян шаққанын білдік. Сонда имам былай деді: «Мен Алла Елшісінің (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) хадисіне деген құрмет үшін ғана сабырлық таныттым».

Имам Мәлік мектебінің ізбасарлары Андалуста, Мысырда, Солтүстік Африкада кең тараған.

Имам Мәлік һ.ж.95 жылы өмірге келген. Ол имам Әбу Ханифадан 15 жас кіші. Ол һ.ж. 179 жылы раби әууәл айының 11 күні дүние салған.

Имам Шафиғи (ол кісіге Алла разы болсын)

Имам Ахмад былай деген: «Исламды меңгеру үшін қолына сия мен сауыт алған кез келген адам қандай жағдай болса да имам Шафиғиға қарыздар».

Және де имам Ахмад былай деген: «Қырық жыл бойы әр намазымның соңында имам Шафиғи үшін дұға еттім». Бірде имам Ахмадтың ұлы одан: «Имам Шафиғи қандай еді? Мен сенің әр кезде ол кісіге дұға етіп жатқаныңды естимін»,- деп сұрайды. «Ей, менің сүйікті ұлым! Имам Шафиғи бұл әлемге күн, адамдарға денсаулық іспетті еді. Бұлардың орнын баса алатын нәрсе бар ма?»

Мұхаммад ибн Акил әл- Файраби былай деп жеткізеді: «Мұны жеткізген имам Раби немесе имам Музани: «Біз имам Шафиғимен бірге едік. Сол кезде қолына таяқ ұстаған, жүн киім киген бір шейх кіріп келді. Имам Шафиғи орнынан тұрып, киімін дұрыстап, шейхты қарсы алды да орнына отырды. Имам Шафиғи оның қимылдарын жіті бақылап отырды.

Шейх: «Сұрақ қоя алам ба?»,- деді.

«Баста»,- деп жауап қатты имам Шафиғи.

Сол кезде шейх: «Алланың дінінде қандай дәлелдер қолданылады?»,- деген сұрақ қойды.

- Алланың Кітабы

- Тағы не?

- Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сүннеті

- Тағы?

- Үмметтің ижмаъы (ғалымдардың бірауыздан келіскен пікірлері)

Шейх: «Үмметтің ижмаъы» дегенді қайдан алдың?»,- деп айқайлады. Имам Шафиғи ойланып қалады. Сонда шейх былай деді: «Мен саған үш күн уақыт беремін. Сен маған Алланың Кітабынан дәлел әкеліп көрсетесің я болмаса Оның алдында тәубе етесің». Осы сөздерден соң Имам Шафиғидың түсі өзгеріп сала берді. Ол сол кеткеннен үшінші күні бесін мен екінті намазының арасында келді.

Келе сала ол өз орнына отырғаны сол еді әлгі шейх келді. Ол имаммен амандасып, орынға жайғасты да: «Менің сұрағымның жауабы бар ма?»,- деп сұрады.

«Ия»,- деп имам «Ниса» сүресінің 115 аятын оқи бастады. Алла Тағала былай дейді:

«Ал біреу өзіне тура жол айқындалғаннан кейін Пайғамбарға қарсы шықса, сондай- ақ мүміндердің жолынан басқа жол іздесе, оны бұрылған жағына бұрамызда тозаққа саламыз. Ол нендей жаман орын!»

Имам Шафиғи былай дейді: «Егер иман еткендердің пікірін ұстану міндетті болмағанда Алла Тағала иман еткендерге қарсы келушілерді отқа тастаймын деп  уәде етпейтін еді.» Сонда Шейх: «Сен шындықты айттың»,- деді. Осыдан соң ол тұрып, кетіп қалды».

Бағдатта имам Шафиғиды «насир әс- Сунна» (Сүннеттің көмекшісі) деп атайтын.

Ибн Кәсир былай деген: «Ол Құранды жеті жасында жатқа білген. Имам Мәліктің «Муатта» еңбегін он жасында меңгерген және де оның шейхы Муслим ибн Халлад әз- Занжи ол он бес жасқа толғанда оған пәтуа беруіне рұқсат берген (кейбір деректерде 18 жас деп келеді). Сол заманның мужтахидтарының бірі болып саналатын Әбу Саури айтады: «Біз бұрын- соңды имам Шафиғи секілді адамды көрмедік, тіпті оның өзі де кездестірмеген».

Әбу Убайд былай дейді: «Мен имам Шафиғи секілді шешен сөзді, білімді әрі ұқыпты адамды бұрын- соңды көрмедім».

Имам Ахмад Пайғамбарымыздан (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Әбу Хурайра жеткізген, Әбу Дәудте келген төмендегі хадиске былай деп пікір айтады: «Расында, әрбір жүз жылдық туылған кезде Алла Тағала бұл үмметке діндерін жаңғыртушы адамды жібереді», одан соң былай деген: «Омар ибн Абдул Азизды бірінші ғасырдағы жаңғыртушы, ал имам Шафиғиды екінші ғасыр аяғындағы жаңғыртушы деп санаған».

Раби былай дейді: «Имам Шафиғи түнін үш бөлікке бөлетін. Үштен бірін жазуға, екіншісін – намазға, үшіншісін – демалуға». Сондай- ақ Раби тағы былай дейді: «Рамазан айында имам Шафиғи Құранды 60 мәрте оқып шығатын болған. Ал оның намазда Құранды қанша мәрте оқып бітіргенін санау мүмкін емес». Раби имам Шафиғидың Құранды айына 30 мәрте, ал Рамазан айында намаздағы оқығанын санамағанда 60 мәрте оқитынын айтады».

Шафиғилер Ирак, Ресей, Қытай, Индонезия, Малайзия, Мысыр, Мекке мен Мәдина, Йемен аймағында көп тараған.

Имам Шафиғидың есімі – Мұхаммад ибн Идрис болған. Ол һ.ж150 жылы (имам Әбу Ханифаның өмірден озған жылы) дүниеге келіп, һ.ж.204 жылы Режеп айында дүниеден озған.

Имам Ахмад ибн Ханбал (ол кісіге Алла разы болсын)

Белгілі мухаддис Ибрахим әл- Харби былай деген: «Маған имам Ахмадпен кездесу сәті туды. Оның жүрегі ішінде өткен және осы заман адамдарынан жеткен ілім сақталған қазыналы сандық іспетті еді. Ол қажет деп санағанын елге үйретіп, айтылмауы тиіс нәрселерді жасырып қалатын».

Әбу Зурра былай деген: «Имам Ахмад миллион хадисті жатқа білетін хафиз болған. Бірде бір кісі: «Мұнша хадисті қайдан білесің?»,- деп сұраған екен. Сонда ол: «Мен хадистерді тексеріп шыққанмын әрі тексере отырып бөлімдерді де жазып отырдым»,- деп жауап берген екен».

Имам Әбду Раззақ былай деген: «Ислам құқығы мен тақуалық мәселесінде имам Мәліктен асқан адамды көрмедім».

Мұхаммад ибнул-Хасан ибн Харун былай деген: «Мен Әбу Абдиллаһты (имам Ахмадтың әкесі) жүрген кезінде көрдім. Ол кісі артынан біреудің ілескенін ұнатпайтын еді».

Имам Яхия ибн Маин былай деген: «Мен имам Ахмадқа тең келетін жанды ешқашан көрмедім. Біз елу жыл бірге жүрдік. Ол ешқашанда жеткен жетістігімен мақтанған емес».

Имам Зәхаби имам Марурузидың былай дегенін жеткізеді: «Имам Ахмадтың жиынынан өзге жиында кедейлерге соншалықты құрмет көрсетілгенін көрмедім. Ол кедейлерге қамқорлықпен, ауқаттыларға немқұрайлы қарайтын. Ол өте сабырлы адам болды, ешқашан асықпайтын. Оның сырт келбеті тыныштықты айтып тұратын. Бесін намазынан соң пәтуа шығару үшін орнына келіп отыратын, әрі бір нәрсе сұрамайынша ол үнсіздікті сақтайтын. Мешітке баратын болса, ешқашан адамдардың алдына шығып жүрмейтін».

Имам Ахмад өз заманындағы басшылардың қуғын- сүргініне ұшыраған. 57 жасында һ.ж.221 жылы оны Муътасимнің түрмесіне жауып, қамшымен сабаған болатын. Себеп болған нәрсе, адасушы топтың ойымен келіспеуі. Оған қамшымен 80 мәрте ауыр соққы бергендіктен ол есінен танып қалған екен. Осыдан соң оны етбетімен жатқызып, үстін мата қиындыларымен жауып, аяқпен таптаған. Ол есін жиған кезде алдына тамақ қояды, ол болса оны жеуден бас тартады, яғни ораза тұтады. Имам адасушылардан басқа оны соққыға жыққандардың барлығын кешіреді. Ол былай дейді: «Егер сенің мұсылман бауырың сен үшін азап шегіп жатса, не пайда табасың?». Уақыт өте келе Муътасимді Алла Тағала тура жолға салып, ол өзінің жасаған ісі үшін қаты өкінеді.

Халиф Мутауәккил һ.ж.232 жылы Уасиқадан соң басшылықты қолына алады. Ол имам Ахмадты қатты құрметтейтін. Бірақ сонда да сақ болды, себебі басшының жақсы қарым- қатынасы оны өзгерте ме деп сақсынды. Бірде Мутауәккил имамға 10000 дирхем (күміс ақша) және 2000 динар (алтын ақша) беріп жібереді. Әрі егер бұл сыйлықты қабыл алмаса халифа қатты ренжитінін баса айтып жібереді. Имам Ахмад бұл ақшаларға назар салып та қарамайды. Кешкі намаз уақытында ол өзінің ұлы Салихты шақырып алады да ақшаларды ұсынады.

Ертесінде таң алдында имам Ахмад ұлын шақырады. Имам оған: «Мен түні бойы ұйықтай алмадым»,-  деп жылап қалады. «Өмір бойы мен басшылардан аулақ жүріп келген едім. Ал енді қартайған кезде олардан сынақ көргім келмейді. Осы таңда мен барлық ақшаны таратып беруді ұйғардым». Таң бойы олар мұқтаж жандарға барлық ақшаны таратып береді де, қапшықты бір кедейге ұсынады. Оның ұлы былай дейді: «Сол кезде біз Алла ғана білетін қысылтаяң күйде отырған едік».

Имамның ұлы Абдуллах былай деп жеткізеді: «Менің әкем әр күні 300 ракағат намаз оқитын. Қамшымен сабалған соң әлсіреп қалды да күніне 150 ракағат намаз оқитын болды. Ол кезде оның жасы сексенге таяп қалған еді. Ол әр күні Құранның 1/7 бөлігін және де жеті күнде толық оқып шығатын. Сонымен қатар ол намаздағы оқығандарын санамағанда Құранды жеті түнде оқып бітіретін. Түнгі намазын оқыған соң таң намазына және де артынан дұға етуге әл жинау үшін аз ғана көз ілетін.» Әкем жеті рет қажылыққа барды. Олардың үшеуіне жаяу, екеуіне көлікпен барған. Әрбір барған қажылығына тек қана 20 дирхем жұмсаған».

Имам Марурузи былай деген: «Имам Ахмад отырған жерде өлім туралы айтылар болса қатты жылайтын еді».

Ибрахим ибн Шаммас былай деген: «Мен имам Ахмадты бала күнінен бері түнімен құлшылық етіп ұйықтамайтын кезінен бері білемін».

Ханбали мәзһабының өкілдері Иракта, Хижазда, Мысырда бар.

Имам Ахмад һ.ж.164 жылы дүниеге келіп, Раби Әууәл айының 12 күні һ.ж.241 жылы 77 жасында, жұма күні өмірден озады.

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад
Еңбек аты: Who are The Blind Followers?
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру

8. Неге төрт қана мәзһаб бар?

Бұл – нені қаласа сол болатын Алла Тағаланың шешімі. Оған ешқандай да бір жаратылыстың қатысы жоқ.

Сондай- ақ осы төрт деген санның ерекшелігін атап өту қажет. Төрт үлкен періште, төрт иләһи кітап, тиым салынған төрт ай, төрт әділ халиф тағы басқа.

Әлләма Бұрхануддин Ибрахим ибн Әли әл-Мәлики (һ.ж. 799ө.)  кейбір мәзһабтардың қалай пайда болып, олардың қалай жоғалып кеткені жайлы қысқаша баяндап береді. Ол былай дейді:

«Имам әл- Әузаидің мәзһабы хижраның екінші ғасырында имам Мәліктің мәзһабы ортаға шықпай тұрып, Шамда үстем болған және Андалус аймағында кең тараған. Осыдан соң имам әл- Әузаидің мәзһабы ұмытылып қалды. Хасан әл- Басри мен Суфиан әс- Сәуридің мәзһабына келер болсақ, олардың ізбасарлары аз болған және де олар ұзаққа бара алмады. Біраз уақыт өткен соң олардың да мәзһабы жоғалып кетті...

Әт- Табари және Әбу Сәуридің ізбасарлары да аз болған, олар да көп ұзамай ұмыт болды. Әбу Сәуридің ізбасарлары хижраның үшінші ғасырында жоғалып кетсе, имам әт- Табаридің соңынан ерушілер төртінші ғасырдан соң...» Тажуддин әс-Субки (777 х.ж.ө.) былай деп жазады:  «Осы төрт мәзһаб Алла Тағаланың мейірімімен сенім мәселесінде ортақ көзқараста болды. Олардың ізбасарларының біразы муғтазилилер мен мужассимдерге қосылғанымен басым бөлігі ақиқатқа еріп, өткен және қазіргі заман ғалымдары толықтай құптаған Әбу Жағфар әт- Тахауидың ақидасында болған…»

Өзге мужтахидтерге келер болсақ, олардың мәзһабтары жүйеленбеген, зерттелмеген және де төрт мәзһаб секілді толықтай жазылмаған. Ғалымдар жылдар бойы олардан пайда алып, солардан білім алған. Олар өмірден озған соң мәзһаб емес, ілім ретінде қалды. Сол себепті де олардың дәлелдері Ислам құқығы және хадис ілімі еңбектерінде жазылған, алайда осы имамдарға қатысты деген мәзһаб болмаған еді.

9. Бізде бір Құран және бір Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бар, әртүрлі мәзһабпен жүрудің не қажеттілігі бар?

Бұл сұраққа жауапты шейх Әууәма өзінің «Адаб ул ихтиләф» атты еңбегінде келтірген төмендегі диспуттан табамыз:

Бірінші әңгіме шейх пен бір студенттің арасында осыдан он жыл бұрын «Ислам құқығы тарихы» дәрісінде болған. Шейх былай деп жазған: «Студент маған: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдардың барлығы тек бір мәзһабпен жүруі жайлы қандай шешім бар?»,- деп сұрақ қойды».

Алғашында мен қысқаша: «Бұл Алланың шариғатына, біз соңдарына ілескен Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын), сахабаларға, салихалы ғалымдарға қарсы шығу болып табылады. Сондай- ақ бұл қисынға келмейді.

Осыдан соң мен ойымды тарқатып: Алла Тағала арабтардың «қур» сөзін екі түрлі мағынада қолданатынын білмеді ме:

1) Етеккір кезеңін

2) Екі етеккір аралығындағы тазаланған уақытты?

Ол болса: «Әрине, білген»,- деп жауап берді.

Мен былай дедім: «Алла Тағала Зәйд ибн Сәбит және Абдулла ибн Масъуд атты екі сахаба өмір сүретінін, әрі Зәйд «қур» сөзі – таза кезең деп санайтынын, ал Ибн Масъуд болса – етеккір кезеңі деп есептейтінін білмеді ме?».

Ол: «Білген, әлбетте»,- деді.

Мен: «Онда Алла Тағала Ибн Масъуд пен Зәйдтің арасындағы әртүрлі оқу мәселесіне тап болмау үшін неге

ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ  аятын осылай жібермеді? Аят неге мына формада келмеген:

ثَلَاثَةَ حيض немесе

ثَلَاثَةَ اطهار яғни, нақты не етеккір, не тазарған кезді нұсқаған күйде келмей, екі түрлі көзқарас қалыптастырған? Осындай сұрақтарды Құранның біржақты мағынада тәпсірлеуге болмайтын әрбір аятына қатысты қоюға болады.

Мен былай деп жалғастырдым: «Осындай жағдай хадистерге де қатысты. Біз оларды Алла Тағаладан жеткен деп білеміз. Олай болса Алла Тағала хадистерді адамдар әр түрлі түсінбес үшін Өзінің Пайғамбарының (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көкейіне бір мағыналы сөздерді ғана салмады? Мысалы, Алла Тағала Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Бану Қурайзаға асығып бара жатқанда сахабаларына екінті намазын жолда оқымауды неге ашық айтуды көкейіне салмаған? Жоқ, ол былай деді: «Әркім екінті намазын Бану Қурайзаға жетіп оқысын деді». Нәтижеде сахабалардың бір бөлігі Пайғамбарымыздың сөзін (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) тура мағынасында түсінсе, бір бөлігі астарлы  мағынасын алды».

Мен студенттен былай деп сұрадым: «Сахабалар мен оларға ергендердің арасында келіспеушілік болған ба?»

Ол: «Әрине, болған»,- деп жауап берді.

Мен одан әрі: «Олардың ойлау ерекшеліктері әртүрлі болды ма?»

Ол: «Ия»,- деді.

Мен айттым: «Бұл келіспеушіліктер өмір сүру салтының әрі қоршаған ортаның әртүрлі болғандығынан емес пе?»

Ол: «Ия, сол себепті»,- деді.

Қорытынды ретінде мен былай дедім: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдарға бір мәзһабпен жүріңдер деу – надандық пен адасушылық болып есептеледі».

Екінші әңгіме шариғат ілімдерін терең түсінетін Аббасидтердің халифы әл- Мәмуннің басынан өткен. Ибн Қутайба былай деп жеткізеді:

«Мәмун діннен шығып, христиандықты қабылдаған адамнан: «Сені біздің дінімізден не алыстатты, айтшы? Егер сен сол дертіңе біздің көмегімізбен шипа табар болсаң, оны қабылдайсың. Егер дертіңнен айыға алмасаң және де ем сені одан әрі құртатын болса сен кешірілесің әрі сені ешкім кіналамайды. Егер біз сені содан соң тонар болсақ, оны біз шариғатқа сай жасаймыз. Сенің барлық күмәндарыңды саралап, ақиқаты іздеуде ешқандай да қарастырылмай қалған мәселе қалған жоқтығына сеніміңді нығайтуға мүмкіндігің бар. Егер осылай жасар болсаң, сен қолыңнан келгенді жасап, адамгершілік танытқаның.

Діннен шығушы былай деді: «Мені Исламнан көзқарастардың әртүрлігі алыстатып жіберді»

Мамун былай деді: «Екі түрлі көзқарас бар. Біріншісі азанға, жаназа намазындағы тәкбірге, әт- тахийатқа, айт намаздарына, ташриқ күндеріндегі тәкбірлерге, Құранды әр түрлі қырағатта оқуда және өзге де шариғат шешімдерінде пікірлер айырмашылығы бар. Мұндай сұрақтарда талас болмайды. Ол сұрақтар тек жобалауға, сан алуандыққа және де сынақты жеңілдетуге негізделген (адамдардың ұстануына шариғат жеңіл болуы үшін). Азан және қаматтағы сөздерді екі реттен айтқан адам азан мен қаматтың сөздерін бір рет қана айтатын адамды адасушы деп санамайды. Олар бір- бірін көзқарастың әртүрлігілі үшін кемсітпейді.

Екінші түрі Құран мен хадистерді тәпсірлеудегі айырмашылық. Біздің барлығымыз Құранның Алланың сөзі екендігін және де хадистердің жоғары дәрежелі екендігін білеміз. Егер дәл осы жағдай сені діннен алыстатқан болса, ол жағдайда Зәбур мен Інжілді тәпсірлеген кезде әртүрлі пікірлер болмауы тиіс, себебі олардың Құдайдың сөзі екендігіне ешкім күмән келтірмейді ғой. Ия, және де христиандар мен яһудилердің арасында да айырмашылық болмауы қажет. Әрі сен өзің тек бір мағыналы ғана сөздерді сөйлеуің қажет, яғни сөзің әртүрлі мағынада қолданылатын болмауы қажет.

Егер Алла Тағала Өзінің Кітабын пайғамбарлардың терең етіп түсіндіруі мен үйретуінсіз түсіруді қаласа Ол оны әлбетте жасар еді. Бірақ біздің дінімізде болсын, тіпті мына өмірдің өзі де әр нәрсенің байыбына жете түсінуден құралған. Олай болмаған жағдайда сынақ, бақталастық пен бір- бірінен асып түсуге ұмтылу дейтіндер болмас еді. Алла Тағала бұл өмірді олай жаратпаған».

Сонда діннен шығушы былай деді: «Мен Алладан басқа құлшылық қылуға лайық ешкім жоқ екендігіне және Иса (оған Алланың сәлемі болсын) Оның құлы екендігіне, Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) шыншыл және сен мұылмандардың әділ басшысы екендігіңе куәлік етемін»

Шейх Мұхаммад Әууәма былай дейді: «Бұл көзқарастардың әртүрлігі мәселесінде шешуші қорытынды және де айқын жауап. Алла Тағала Мамунге рахым етсін және де бізге осыны түсіндіріп бергені үшін үшін оның күнәларын кешірсін».

Расында да әртүрлі түсінік пен оқылу Алла Тағаланың рахымы болып табылады.

Ибн Куддама әл-Ханбали өзінің «Әл- Муғни» еңбегінде былай деп жазады: «Осыдан соң: Расында Алла Тағала Өзінің Мейірімімен, Құдіретімен және Күшімен бұл үмметтің ақиқатын сақтауды Өзіне алған. Оларды қорламақ болғандар Алланың әмірі келмейінше (бұл жерде Қиямет күні айтылып тұр) ешқандай зиян бере алмайды. Әрі олар бұрынғы ұстанған нәрселерін ұстанып жүреді. Ұлы Алла Тағала олардың қорғалуының, олардың ғалымдарының қорғалуын және де имамдары мен фақиһтарының артынан ілесу себебін де бекітіп қойған. Сонымен қатар, Пәк және Ұлы Алла Тағала бұл үмметті олардың ғалымдарымен қоса өзге қауымдарды пайғамбаларымен қандай қылған болса, сондай етті. Әрбір ұрпағынан Алла Тағала оларға артынан ілесіп, оның шешіміне тоқталатын фақиһтар берді. Осы үмметтің салиқалы ұрпағынан Ислам заңдарын үйретіп, оларды түсіндіріп беретін белгілі имамдарды шығарды. Олардың келісіп шешкендері – талассыз дәлел. Олардың пікірдегі айырмашылықтары – асқан рахымдылық. Олардың әңгімелерімен жүрек оянып, оларға ілесумен бақыт табады. Осыдан соң олардан дәрежесі жоғары бір топ бөлініп шығады, олардың есімдері мәзһабтың атауы болып әлі күнге дейін ел аузында жүр. Олардың сөздері пәтуа айтуда негіз болып болып табылады және де олардың мәзһабтарына сай Ислам ғалымдары пәтуа шығарып келеді».

Ибн Абдул Барр былай деп жеткізеді: «Бірде Омар ибн Абдул Ъазиз бен Қасым ибн Мұхаммад екеуі бір хадисті талқылап отырды. Кей жерде Омар Қасыммен келіспей қалған кездері Қасым оны жақтырмай қалып жатты. Сол кезде оған Омар былай деді: «Өзіңді олай ұстама! Мен сахабалардың әртүрлі көзқарастарын қызыл түйеге де айырбастамаймын».

Имам Мәлікпен болған тағы да бір таңқаларлық оқиға мынандай, бірде сол заманның халифының көмегімен барлық үмметті өз мәзһабына тарту мүмкіндігі туады. Бірақ имам одан бас тартады. Ол өзі былай дейді: «Халиф Әбу Жағфар әл- Мансур маған былай деді: «Мен шариғат сұрақтарына қатысты барлығына жаппай біркелкілік орнатуды жоспарлап отырмын. Осыдан соң барлық әскербасына және де барлық сот төрешілеріне осы заңға сүйенуді әмір етемін. Кімде кім қарсы келер болса, тоналады».

Мен оған былай деп жауап бердім: «Ей, мүміндердің әміршісі! Расында Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын)жорыққа әскерлерін жіберген кезде өзі де сахабаларының арасында болған. Ол өмір сүрген кездері көптеген жерлер жаулап алынды. Содан соң Әбу Бәкір (оған Алла разы болсын) басшы болған кезде халықтың жағдайы оның кезеңіне ұқсас болды. Кейін Омар (оған Алла разы болсын) басшылық тізгінін қолына алды. Алла Тағала оған көп жерлерді бағындырды. Алайда ол Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларын өзге жерлерге дін үйрету үшін жіберудің жолдарын тапты. Адамдар олардан сабақ алып және де алған білімдерін біздің күнімізге дейін жеткізді. Егер сен оларды білетін ілімдерінен қайтарар болсаң, олар мұны күпірлікке санайды. Керісінше, әр жердің өз ілімін көтерулеріне жәрдемдес, ал өзің сол ілімдерді өзіңе ал». Сонда Мансур былай деді: «Керемет сөздер! Айтылғандарды менің ұлым Мұхаммедке жазып беріңдер».

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад
Еңбек аты: Who are The Blind Followers?
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру

8. Неге төрт қана мәзһаб бар?

Бұл – нені қаласа сол болатын Алла Тағаланың шешімі. Оған ешқандай да бір жаратылыстың қатысы жоқ.

Сондай- ақ осы төрт деген санның ерекшелігін атап өту қажет. Төрт үлкен періште, төрт иләһи кітап, тиым салынған төрт ай, төрт әділ халиф тағы басқа.

Әлләма Бұрхануддин Ибрахим ибн Әли әл-Мәлики (һ.ж. 799ө.)  кейбір мәзһабтардың қалай пайда болып, олардың қалай жоғалып кеткені жайлы қысқаша баяндап береді. Ол былай дейді:

«Имам әл- Әузаидің мәзһабы хижраның екінші ғасырында имам Мәліктің мәзһабы ортаға шықпай тұрып, Шамда үстем болған және Андалус аймағында кең тараған. Осыдан соң имам әл- Әузаидің мәзһабы ұмытылып қалды. Хасан әл- Басри мен Суфиан әс- Сәуридің мәзһабына келер болсақ, олардың ізбасарлары аз болған және де олар ұзаққа бара алмады. Біраз уақыт өткен соң олардың да мәзһабы жоғалып кетті...

Әт- Табари және Әбу Сәуридің ізбасарлары да аз болған, олар да көп ұзамай ұмыт болды. Әбу Сәуридің ізбасарлары хижраның үшінші ғасырында жоғалып кетсе, имам әт- Табаридің соңынан ерушілер төртінші ғасырдан соң...» Тажуддин әс-Субки (777 х.ж.ө.) былай деп жазады:  «Осы төрт мәзһаб Алла Тағаланың мейірімімен сенім мәселесінде ортақ көзқараста болды. Олардың ізбасарларының біразы муғтазилилер мен мужассимдерге қосылғанымен басым бөлігі ақиқатқа еріп, өткен және қазіргі заман ғалымдары толықтай құптаған Әбу Жағфар әт- Тахауидың ақидасында болған…»

Өзге мужтахидтерге келер болсақ, олардың мәзһабтары жүйеленбеген, зерттелмеген және де төрт мәзһаб секілді толықтай жазылмаған. Ғалымдар жылдар бойы олардан пайда алып, солардан білім алған. Олар өмірден озған соң мәзһаб емес, ілім ретінде қалды. Сол себепті де олардың дәлелдері Ислам құқығы және хадис ілімі еңбектерінде жазылған, алайда осы имамдарға қатысты деген мәзһаб болмаған еді.

9. Бізде бір Құран және бір Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бар, әртүрлі мәзһабпен жүрудің не қажеттілігі бар?

Бұл сұраққа жауапты шейх Әууәма өзінің «Адаб ул ихтиләф» атты еңбегінде келтірген төмендегі диспуттан табамыз:

Бірінші әңгіме шейх пен бір студенттің арасында осыдан он жыл бұрын «Ислам құқығы тарихы» дәрісінде болған. Шейх былай деп жазған: «Студент маған: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдардың барлығы тек бір мәзһабпен жүруі жайлы қандай шешім бар?»,- деп сұрақ қойды».

Алғашында мен қысқаша: «Бұл Алланың шариғатына, біз соңдарына ілескен Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын), сахабаларға, салихалы ғалымдарға қарсы шығу болып табылады. Сондай- ақ бұл қисынға келмейді.

Осыдан соң мен ойымды тарқатып: Алла Тағала арабтардың «қур» сөзін екі түрлі мағынада қолданатынын білмеді ме:

1) Етеккір кезеңін

2) Екі етеккір аралығындағы тазаланған уақытты?

Ол болса: «Әрине, білген»,- деп жауап берді.

Мен былай дедім: «Алла Тағала Зәйд ибн Сәбит және Абдулла ибн Масъуд атты екі сахаба өмір сүретінін, әрі Зәйд «қур» сөзі – таза кезең деп санайтынын, ал Ибн Масъуд болса – етеккір кезеңі деп есептейтінін білмеді ме?».

Ол: «Білген, әлбетте»,- деді.

Мен: «Онда Алла Тағала Ибн Масъуд пен Зәйдтің арасындағы әртүрлі оқу мәселесіне тап болмау үшін неге

ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ  аятын осылай жібермеді? Аят неге мына формада келмеген:

ثَلَاثَةَ حيض немесе

ثَلَاثَةَ اطهار яғни, нақты не етеккір, не тазарған кезді нұсқаған күйде келмей, екі түрлі көзқарас қалыптастырған? Осындай сұрақтарды Құранның біржақты мағынада тәпсірлеуге болмайтын әрбір аятына қатысты қоюға болады.

Мен былай деп жалғастырдым: «Осындай жағдай хадистерге де қатысты. Біз оларды Алла Тағаладан жеткен деп білеміз. Олай болса Алла Тағала хадистерді адамдар әр түрлі түсінбес үшін Өзінің Пайғамбарының (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көкейіне бір мағыналы сөздерді ғана салмады? Мысалы, Алла Тағала Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Бану Қурайзаға асығып бара жатқанда сахабаларына екінті намазын жолда оқымауды неге ашық айтуды көкейіне салмаған? Жоқ, ол былай деді: «Әркім екінті намазын Бану Қурайзаға жетіп оқысын деді». Нәтижеде сахабалардың бір бөлігі Пайғамбарымыздың сөзін (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) тура мағынасында түсінсе, бір бөлігі астарлы  мағынасын алды».

Мен студенттен былай деп сұрадым: «Сахабалар мен оларға ергендердің арасында келіспеушілік болған ба?»

Ол: «Әрине, болған»,- деп жауап берді.

Мен одан әрі: «Олардың ойлау ерекшеліктері әртүрлі болды ма?»

Ол: «Ия»,- деді.

Мен айттым: «Бұл келіспеушіліктер өмір сүру салтының әрі қоршаған ортаның әртүрлі болғандығынан емес пе?»

Ол: «Ия, сол себепті»,- деді.

Қорытынды ретінде мен былай дедім: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдарға бір мәзһабпен жүріңдер деу – надандық пен адасушылық болып есептеледі».

Екінші әңгіме шариғат ілімдерін терең түсінетін Аббасидтердің халифы әл- Мәмуннің басынан өткен. Ибн Қутайба былай деп жеткізеді:

«Мәмун діннен шығып, христиандықты қабылдаған адамнан: «Сені біздің дінімізден не алыстатты, айтшы? Егер сен сол дертіңе біздің көмегімізбен шипа табар болсаң, оны қабылдайсың. Егер дертіңнен айыға алмасаң және де ем сені одан әрі құртатын болса сен кешірілесің әрі сені ешкім кіналамайды. Егер біз сені содан соң тонар болсақ, оны біз шариғатқа сай жасаймыз. Сенің барлық күмәндарыңды саралап, ақиқаты іздеуде ешқандай да қарастырылмай қалған мәселе қалған жоқтығына сеніміңді нығайтуға мүмкіндігің бар. Егер осылай жасар болсаң, сен қолыңнан келгенді жасап, адамгершілік танытқаның.

Діннен шығушы былай деді: «Мені Исламнан көзқарастардың әртүрлігі алыстатып жіберді»

Мамун былай деді: «Екі түрлі көзқарас бар. Біріншісі азанға, жаназа намазындағы тәкбірге, әт- тахийатқа, айт намаздарына, ташриқ күндеріндегі тәкбірлерге, Құранды әр түрлі қырағатта оқуда және өзге де шариғат шешімдерінде пікірлер айырмашылығы бар. Мұндай сұрақтарда талас болмайды. Ол сұрақтар тек жобалауға, сан алуандыққа және де сынақты жеңілдетуге негізделген (адамдардың ұстануына шариғат жеңіл болуы үшін). Азан және қаматтағы сөздерді екі реттен айтқан адам азан мен қаматтың сөздерін бір рет қана айтатын адамды адасушы деп санамайды. Олар бір- бірін көзқарастың әртүрлігілі үшін кемсітпейді.

Екінші түрі Құран мен хадистерді тәпсірлеудегі айырмашылық. Біздің барлығымыз Құранның Алланың сөзі екендігін және де хадистердің жоғары дәрежелі екендігін білеміз. Егер дәл осы жағдай сені діннен алыстатқан болса, ол жағдайда Зәбур мен Інжілді тәпсірлеген кезде әртүрлі пікірлер болмауы тиіс, себебі олардың Құдайдың сөзі екендігіне ешкім күмән келтірмейді ғой. Ия, және де христиандар мен яһудилердің арасында да айырмашылық болмауы қажет. Әрі сен өзің тек бір мағыналы ғана сөздерді сөйлеуің қажет, яғни сөзің әртүрлі мағынада қолданылатын болмауы қажет.

Егер Алла Тағала Өзінің Кітабын пайғамбарлардың терең етіп түсіндіруі мен үйретуінсіз түсіруді қаласа Ол оны әлбетте жасар еді. Бірақ біздің дінімізде болсын, тіпті мына өмірдің өзі де әр нәрсенің байыбына жете түсінуден құралған. Олай болмаған жағдайда сынақ, бақталастық пен бір- бірінен асып түсуге ұмтылу дейтіндер болмас еді. Алла Тағала бұл өмірді олай жаратпаған».

Сонда діннен шығушы былай деді: «Мен Алладан басқа құлшылық қылуға лайық ешкім жоқ екендігіне және Иса (оған Алланың сәлемі болсын) Оның құлы екендігіне, Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) шыншыл және сен мұылмандардың әділ басшысы екендігіңе куәлік етемін»

Шейх Мұхаммад Әууәма былай дейді: «Бұл көзқарастардың әртүрлігі мәселесінде шешуші қорытынды және де айқын жауап. Алла Тағала Мамунге рахым етсін және де бізге осыны түсіндіріп бергені үшін үшін оның күнәларын кешірсін».

Расында да әртүрлі түсінік пен оқылу Алла Тағаланың рахымы болып табылады.

Ибн Куддама әл-Ханбали өзінің «Әл- Муғни» еңбегінде былай деп жазады: «Осыдан соң: Расында Алла Тағала Өзінің Мейірімімен, Құдіретімен және Күшімен бұл үмметтің ақиқатын сақтауды Өзіне алған. Оларды қорламақ болғандар Алланың әмірі келмейінше (бұл жерде Қиямет күні айтылып тұр) ешқандай зиян бере алмайды. Әрі олар бұрынғы ұстанған нәрселерін ұстанып жүреді. Ұлы Алла Тағала олардың қорғалуының, олардың ғалымдарының қорғалуын және де имамдары мен фақиһтарының артынан ілесу себебін де бекітіп қойған. Сонымен қатар, Пәк және Ұлы Алла Тағала бұл үмметті олардың ғалымдарымен қоса өзге қауымдарды пайғамбаларымен қандай қылған болса, сондай етті. Әрбір ұрпағынан Алла Тағала оларға артынан ілесіп, оның шешіміне тоқталатын фақиһтар берді. Осы үмметтің салиқалы ұрпағынан Ислам заңдарын үйретіп, оларды түсіндіріп беретін белгілі имамдарды шығарды. Олардың келісіп шешкендері – талассыз дәлел. Олардың пікірдегі айырмашылықтары – асқан рахымдылық. Олардың әңгімелерімен жүрек оянып, оларға ілесумен бақыт табады. Осыдан соң олардан дәрежесі жоғары бір топ бөлініп шығады, олардың есімдері мәзһабтың атауы болып әлі күнге дейін ел аузында жүр. Олардың сөздері пәтуа айтуда негіз болып болып табылады және де олардың мәзһабтарына сай Ислам ғалымдары пәтуа шығарып келеді».

Ибн Абдул Барр былай деп жеткізеді: «Бірде Омар ибн Абдул Ъазиз бен Қасым ибн Мұхаммад екеуі бір хадисті талқылап отырды. Кей жерде Омар Қасыммен келіспей қалған кездері Қасым оны жақтырмай қалып жатты. Сол кезде оған Омар былай деді: «Өзіңді олай ұстама! Мен сахабалардың әртүрлі көзқарастарын қызыл түйеге де айырбастамаймын».

Имам Мәлікпен болған тағы да бір таңқаларлық оқиға мынандай, бірде сол заманның халифының көмегімен барлық үмметті өз мәзһабына тарту мүмкіндігі туады. Бірақ имам одан бас тартады. Ол өзі былай дейді: «Халиф Әбу Жағфар әл- Мансур маған былай деді: «Мен шариғат сұрақтарына қатысты барлығына жаппай біркелкілік орнатуды жоспарлап отырмын. Осыдан соң барлық әскербасына және де барлық сот төрешілеріне осы заңға сүйенуді әмір етемін. Кімде кім қарсы келер болса, тоналады».

Мен оған былай деп жауап бердім: «Ей, мүміндердің әміршісі! Расында Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын)жорыққа әскерлерін жіберген кезде өзі де сахабаларының арасында болған. Ол өмір сүрген кездері көптеген жерлер жаулап алынды. Содан соң Әбу Бәкір (оған Алла разы болсын) басшы болған кезде халықтың жағдайы оның кезеңіне ұқсас болды. Кейін Омар (оған Алла разы болсын) басшылық тізгінін қолына алды. Алла Тағала оған көп жерлерді бағындырды. Алайда ол Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларын өзге жерлерге дін үйрету үшін жіберудің жолдарын тапты. Адамдар олардан сабақ алып және де алған білімдерін біздің күнімізге дейін жеткізді. Егер сен оларды білетін ілімдерінен қайтарар болсаң, олар мұны күпірлікке санайды. Керісінше, әр жердің өз ілімін көтерулеріне жәрдемдес, ал өзің сол ілімдерді өзіңе ал». Сонда Мансур былай деді: «Керемет сөздер! Айтылғандарды менің ұлым Мұхаммедке жазып беріңдер».

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад
Еңбек аты: Who are The Blind Followers?
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру

Дәстүрлі Ислам туралы

Ислам мекен мен уақытқа тәуелді емес. Дейтұрғанмен, әр халықтың ұзын-сонар тарихы, өзіне тән ұлттық құндылықтары болады. Бұл – Алланың хикметі.

Біз не үшін дәстүрлі Ислам деген терминді қолдануға мәжбүр болдық? Исламды дәстүрлі, дәстүрлі емес деп бөлу қандай қажеттіліктен туды? Дінді ұстанудың жолы осы екен деп, қалай еліктесек те, бәрібір араб бола алмаймыз. Түбіміз түрік дегенмен, салтымыз бен санамыз басқа. Пәкістанның, ауғанның киімін кисек те, пуштун болу қолымыздан келмейді. Өйткені, біздің сан ғасырлық сара жолымыз бар. Біз дала заңына бағынған халықпыз. Менталитетімізге мейлінше жақын дәстүрлі дініміз Исламнан қуат алған ұлтпыз. Көпшілік қауым қош көрген ұғымдар мен әдеттердің жиынтығын дәстүр дейміз. «Дәстүрлі Ислам» деп мұсылман үмбетінің басым көпшілігі, соның ішінде әйгілі ғалымдардың ұстанып келген, сонау ардақты Мұхаммед пайғамбарымыздың (с.ғ.с.) дәуірінен бүгінгі күнге дейін үзілмей жалғасып жатқан діни жолды айтамыз. Намазды айтпағанда, жайнамаз, тәспінің өзін қастерлеген кешегі батагөй ақсақалдарымыздың, ақ жаулықты аналарымыздың жолы. Қажылыққа барған кісі қасиетті Меккеден «тәбәрік» әкелсе, балаша қуанатын, қонағын құрметтеп, ұрпақ үшін ұдайы дұға қылатын ата-бабалардан қалған сар жол – дәстүрлі Ислам неге бүгін кәдемізге «жарамай» қалуы тиіс? «Таза Исламды» ұранға айналдыру кім үшін керек? Мың жылдан астам тарихы бар, дала заңы демократиясының негізі саналған дініміздің құқықтық мектебі – Имам Ағзам Әбу Ханифа мәзһабы жұртымыздың жүрер жолы болған. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы осы дәстүрлі Исламды насихаттайды және бірлігімізді нығайта түсу үшін мұсылман жамағатын Әбу Ханифа мәзһабын ұстануға шақырады. Діни сенім бостандығы туралы заңымызда да төл мәзһабымызға айрықша мәртебе берілді.

Жастар туралы

Жастарымыз көпшіл, мемлекетшіл, ұйымшыл, қоғамшыл болса, жақсы отбасы құрса дейміз. Олар әсіре діншіл болмаса екен. Біз жастардың қоғамнан бөлініп қалмауын барынша қадағалауымыз қажет. Уағыздарымызда осы қоғамда өмір сүрген соң халықтың бүгінгі жағдайымен, салт-дәстүрімен санасу қажеттігін айтамыз. Иә, дінге білімсіз келген жастарға көркем насихат керек. Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының жат ағымның жетегіне кеткен жастарға қатысты ұстанымы осындай. Кінә тағып, қоғамнан бөліп тастаған оңай шаруа, әрине. Ол біздің баламыз, бірімізге іні, бірімізге бауыр емес пе? Қамқорлық қажет-ақ. Қоғамнан жылу сезінген бала бүгін адасса, ертең қайта айналып, қазығын табады.

Дәстүрлі емес Ислам дегеннен шығады, Қостанайда өкіл имам қызметін атқарып жүргенде, имамға бағына бермейтін бір азамат болды. Енді не істеу керек? Ұрысу, күшпен бағындыру, талап ету – біздің ұстанатын жол емес. Дін – нәзік дүние. Адам дінге жүрек қалауымен келеді. Сонымен, имам әлгі жігітті дәстүрлі дінге қанағаттандыру жолдарын қарастырды. Тек сөзбен емес, амалмен. Қайғысы мен қуанышына ортақтасты, қолдан келгенше отбасына көмектесті. Күндердің күнінде бала-шағасы имамды жақсы көре бастады. Діни сенімде көзқарасы қатайып кеткен жігіттің үйіне барған сайын азық-түлік, балаларына киім-кешек үлестірді. Кәмпит беріп, көңілдерін аулады. Балалары имамды көрсе: «О-о-о, дядя имам келе жатыр», – деп қуанатын. Бәріміз ет пен сүйектен жаралған пендеміз ғой. Адам әсерленбей тұрмайды. Сонымен шынайы ниет пен жүйелі амалдың арқасында қатайған жүрек жібіді. Жігіт қатарымызға қосылып, қазір көзқарасы дұрыс, Әбу Ханифа мәзһабын ұстанатын намазхан. Ислам – кешірім діні. Даналық, кешірім жолын ұстансақ, ағым деген ағып өте шығатын дүние. Олардың жүрегіне жол таба білсек, түбі ортамызға оралатынына сенемін.

Дін мен дәстүр туралы

Дін мен дәстүр – қос қанатымыз. Бұл екеуі бірінсіз бірі жүре алмайтын өте жақын ұғымдар. Алла өз пенделерін ұлттарға, ұлыстарға бөліп жаратқан. Қаласа, бүкіл адамдарды бір ғана ұлт етіп жаратар еді. Ұлтты өзгелерден ерекшелеп тұратын басты құндылығы, ол – дәстүрі. Өзіндік дәстүрі, мәдениеті жоқ ұлт болмайды. Араб, парсы, түрік, ағылшын болсын, өзбек, қырғыз, қазақ болсын, бәрінде де бірінен бірін ерекшелендіріп тұратын дәстүрлері болады. Ол әр ұлттың ішер асынан, киген киімінен, қонақ күтуінен, мереке тойлауынан, бала тәрбиесінен, үйленіп, шаңырақ көтеруінен көрінеді. Ал біздің діни құндылықтарымыз дәстүрімізбен бітеқайнасып кеткен. Тіпті, мұсылмандық мінездер дәстүріміз арқылы бойымызға дарып, қанымызға сіңіп кеткен десек те артық болмас еді. Мысалы, қазақта үлкен тұрғанда кіші сөйлемейді. Отбасында ең қадірлі адамдар – ата-ана. Өзі жемеген тәттіні қазақ қонағына сақтап отырады. Осы секілді дәстүрлеріміз өте көп.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасы өз қызметі аясында Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлының бастамасымен 2014 жылды «Дін мен дәстүр» жылы деп жариялады. Жыл басында «Дін мен дәстүр» кітабын шығардық. Алла бұйырса, жуырда екінші нұсқасы оқырмандарымыздың қолына тиеді. ҚМДБ-ның «Хикмет» телерадиостудиясы «Дін мен дәстүрдің» аудио нұсқасын әзірлеп шығарды. Осының бәрі халық өзінің діні мен дәстүрінен ажырап қалмаса екен деген игі тілектен туып жатқан дүниелер.

Қажылық туралы

Қажылық – мұсылмандардың қаржымен, дене қуатымен жасалатын ерекше бір құлшылық түрі. Жағдайы жеткен мұсылман өмірінде бір рет қажылық жасаса, парызын орындаған болады. Бір емес, бірнеше рет бару – әр адамның өз еркі. Қасиетті Қағба, Мекке мен Мәдина қалалары мұсылманды өзіне әрдайым құштар етіп тұрады.

Ислам – қайырымдылық діні. Асыл дініміз өзгелерге жәрдем беруге шақырады. Биыл еліміздің бір кәсіпкер азаматы 40 адамның қажылығына демеуші болды. Бірақ бізге бір өтінішін білдірді. «Қаражаты жоқ, ауылдағы мешітте имамдық қызмет етіп жүрген молдаларды жіберсеңіздер», – деді. Айлық алмаса да мешіт ұстап отырған ақсақал молдалар көп. Кәсіпкер ағамыздың шарапатымен биыл 40 ауыл имамдары қажылық парызын өтеді. Ол кісіге Алла разы болсын. Осындай қайырымды адамдар көбейсе дейміз.

Қажылық – туристік немесе атақ-абыройға кенелу сапары емес. Қажылыққа сән үшін, «қажеке» деген атақ үшін бару дұрыс емес. Ол Алла мен пенде арасында болатын айрықша бір құлшылық.

Қажылыққа жыл сайын баратын ағаларымыз жағдайы төмен азаматтарға көмек берсе, олардың қажылыққа баруына себепкер болса, сауапқа кенелер еді. Бір адамның қажеттілігін  өтеудің сауабы мол. Көршісі аш отырғанда, бірнеше рет қажылыққа бармай, сол бауырларының қамын ойласа, нұр үстіне нұр болар еді.

Қажылыққа қатысты тағы бір мәселе: қасиетті жерге барып келген кейбір бауырларымыз білместікпен баяғы әдетіне салып, Аллаға ұнамсыз әрекеттерге бой алдырып жатады. Халық арасында олардың шариғатқа қайшы амалдары туралы әңгімелер айтылып қалуда. Бұл нені көрсетеді? Қажы болып келу Алла алдында ғана емес, халық алдында да жауапкершілігі жоғары құлшылық. Мұсылмандар қажы атағына лайық өмір сүрмесе, қажылық деген ұлық құлшылықтың қадірі мен қасиеті қаша бастайды.

Бірлік туралы

Біз «әһли сүнна уал жамағат», яғни пайғамбарымыздың және сахабалардың (көпшіліктің) жолын ұстанушы үмбетпіз. Қажылық, құрбандық, жамағатпен оқылатын намаздар, т.б. игі амалдар мұсылмандарды бірлікке тәрбиелейді. Әбу Зарр (р.а.) риуаят еткен өсиетті сөзінде пайғамбарымыз (с.ғ.с.):

«Кімде-кім көпшіліктен бір сүйемдей болса да ажыраса, мойнындағы Ислам жібін шешіп тастағаны», – деп, көпшілікпен болудың маңыздылығын айтқан. Асыл діннен қуат алған халқымыз: «Көппен көрген ұлы той», – деп, ұрпақты ұйымшылдыққа тәрбиелеген.

Мұсылманшылық – адам қаласа істейтін, нәпсіге ауыр келсе, тастай салатын саудагердің заты емес. Мұсылман деген атына жараса дін әмірін толығымен мойындап, шамасы келгенше орындау шарт. Хазіреті Омар (р.а.) хұтпа оқып тұрып, сөзінің арасында Алла елшісінің (с.ғ.с.):

«...Жамағатпен болыңдар! Бөлінуден сақтаныңдар! Әлбетте шайтан жалғыз жүргенмен бірге, шайтан екеуден алшақтау жүреді. Кімде-кім жәннаттың төрін қаласа, жамағаттан ажырамасын...», – деген сөзін мінберде тұрып қадап айтқан.

Алла Тағала баршамызды ауызбіршілігімізден айырмасын. Тәуелсіз еліміздің егемендігі баянды, мұратымыз асыл, дұғамыз қабыл болғай!

Серікбай қажы ОРАЗ,
наиб мүфти, «Әзірет Сұлтан» мешітінің бас имамы

Ғылыми тілде адамның өз-өзіне қол жұмсап өлтіруін суицид деп атайды. Бұл қазірде адамзат қоғамында кең тараған сорақы құбылыс.

Суицид, өз-өзіне қол жұмсау Ислам дінінде ауыр күнәға жатады. Өйткені өзін-өзі өлтіру шариғатта Жаратқанның жазмышына қарсы шыққанмен тең.

قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿وَلا تَقْتُلُوا أَنْفُسَكُمْ إِنَّ اللَّهَ كَانَ بِكُمْ رَحِيمًا *وَمَنْ يَفْعَلْ ذَلِكَ عُدْوَانًا وَظُلْمًا فَسَوْفَ نُصْلِيهِ نَارًا وَكَانَ ذَلِكَ عَلَى اللَّهِ يَسِيرًا﴾

Алла Тағала былай дейді: «...Және де өз-өздеріңді өлтірмеңдер. Расында, Алла сендерге Мейірбан ғой. Ал кімде-кім дұшпандықпен, зұлымдықпен солай істейтін болса, Біз оны тозақта өртейміз. Олай ету Алла үшін оңай» (Ниса, 29, 30).

Тіршілікте көрген тауқыметі үшін өмірден баз кешіп, өз-өзіне қол салу Құдай Тағаланың қаһарына ұшыратады. Ақыретте үлкен азапқа душар етеді. Дүниеден қалай кетсе, ақыретте сол кейпінде жазаланатын болады.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ أَنَّ النَّبيَّ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «مَنْ تَرَدَّى مِنْ جَبَلٍ فَقَتَلَ نَفْسَهُ فَهُوَ فِي نَارِ جَهَنَّمّ يَتَرَدَّى فِيهَا خَالِداً مُخَلَّداً فِيهَا أَبَداً، وَمَنْ تَحَسَّى سُمّاً فَقَتَلَ نَفْسَهُ فَسُمُّهُ فِي يَدِهِ يَتَحَسَّاهُ فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً مُخَلَّداً فِيهَا أَبَداً، وَمَنْ قَتَلَ نَفْسَهُ بِحَدِيدَةٍ فَحَدِيدَتُهُ فِي يَدِهِ يَتَوَجَّأُ بِهَا فِي نَارِ جَهَنَّمَ خَالِداً مُخَلَّداً فِيهَا أَبَداً«. رَوَاهُ البُخَارِيُّ، وَمُسْلِمٌ.

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Пайғамбар (с.а.с.) былай дейді: «Кімде-кім таудан құлап, өзін-өзі өлтірсе, ол жәһәннам отында мәңгі-бақилыққа құлайды. Кімде-кім у ішіп, өзін-өзі өлтірсе, жәһәннам отында мәңгі-бақи сол уын қолына ұстап ішіп тұрады. Кімде-кім өзін-өзі темірмен өлтірсе, жәһәннам отында сол темірі қолына ұстап өзін-өзі мәңгі-бақи ұрғыштап тұрады». (Бұхари мен Мүслім риуаят еткен).

Адамның өмірі қандай болмасын, басына қандай қиындық түспесін, өзіне қол жұмсамақ түгілі, өлім тілеуіне де болмайды. Өйткені адамның жаны, тәні, өмірі – Жаратушы тарапынан берілген аманат.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ:»
لاَ يَتَمَنَّيَنَّ أَحَدُكُمُ الْمَوْتَ إِمَّا مُحْسِنًا فَلَعَلَّهُ أَنْ يَعِيشَ وَيَزْدَادَ خَيْرًا وَهُوَ خَيْرٌ لَهُ وَإِمَّا مُسِيئًا فَلَعَلَّهُ أَنْ يُسْتَعْتَبَ.« رَوَاهُ النَّسَائِيِّ.

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай дейді: «Сендердің біреулерің өзіне өлім тілемесін. Бәлкім, егер ол жақсы пенде болса, ұзақ өмір сүріп, жақсылығы көбейе түсер, сөйтіп, (өмір) ол үшін жақсы болар. Бәлкім, егер жаман адам болса, жамандығынан қайтарылар». (Нәсәи риуаят еткен).

Қоғамымызда орын алып жатқан осынау сорақы қылмыстың ең басты себебі иманды тәрбиенің жетімсіздігі екендігіне куә болып жүрміз. Иман болмаған жерде күдік пен күпірдің қатар жүруі заңдылық. Иманы әлсізді албасты шайтан азғырып, тура жолдан тайдыруға тырысады. Ақыры дегеніне көндіріп, өз тобының қатарына кіргізеді. Өйткені Ібілістің басты мақсаты адамзатты адастырып, торына түсіру болатын.

قَالَ اللهُ تَعَالَى: ﴿ثُمَّ لآتِيَنَّهُمْ مِنْ بَيْنِ أَيْدِيهِمْ وَمِنْ خَلْفِهِمْ وَعَنْ أَيْمَانِهِمْ وَعَنْ شَمَائِلِهِمْ وَلا تَجِدُ أَكْثَرَهُمْ شَاكِرِينَ﴾

Алла Тағала былай дейді: «(Ібіліс айтты): Сосын мен (адамзатты адастыру үшін) алдарынан, арттарынан, оң жақтарынан, сол жақтарынан келетін боламын да, Сен олардың көпшілігінің шүкірлі болмағанын көретін боласың» (Ағраф, 17).

Алланың елшісі (с.а.с.) өз кезегінде әрбір мүмін пенденің имани жағынан күшті болуын талап етеді. Тіршіліктегі тақуыметтер мен қателіктер үшін торығу мен түңілуге салынып, өмірден баз кешіп, үмітсіз шайтанға ұқсауға болмайтындығын ескертеді.

عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللهُ عَنْهُ أَنَّ رَسُولَ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ: «اَلْمُؤْمِنُ الْقَوِيُّ خَيْرٌ وَأَحَبُّ إِلَى اللهِ مِنَ الْمُؤْمِنِ الضَّعِيفِ، وَفِي كُلٍّ خَيْرٌ، اِحْرِصْ عَلَى مَا يَنْفَعُكَ وَاسْتَعِنْ بِاللهِ وَلاَ تَعْجِزْ، وَإِنْ أَصَابَكَ شَيْءٌ فَلاَ تَقُلْ: لَوْ أَنِّي فَعَلْتُ كَانَ كَذَا وَكَذَا، وَلَكِنْ قُلْ قَدَّرُ اللهُ وَمَا شَاءَ فَعَلَ، فَإِنَّ «لَوْ» تَفْتَحُ عَمَلَ الشَّيْطَانِ». رَوَاهُ مُسْلِمٌ.

Әбу Һурайрадан (р.а.) жеткен риуаятта Алланың елшісі (с.а.с.) былай деген: «Күшті мүмін Алла үшін әлсіз мүміннен гөрі қайырлы әрі сүйікті. Алайда әрқайсысында да қайырлылық бар. Сондықтан да өзіңе пайда әкелетін нәрсеге тырысып, Алладан көмек сұра, әлсіздік танытпа. Егер бір нәрсе болып қалса «егер былай істегенімде олай болмас еді» деме, «Алла солай мөлшерледі, қалағанын қылды» деп айт. Расында «егер» сөзі шайтанға жол ашады». (Мүслім риуаят еткен).

Өмірде қандай қиындық көрсе де, Тәңірден күдер үзбей, тәуекелшіл бола білу, жақсылықтан үміт ету нағыз мұсылмандық қасиет. Ақын Майлықожа айтқандай:
Адамның күні бар ма сыналмаған,
Бақ тайса мал менен бас құралмаған.
Күніне тоқсан түрлі көрсең пәле
Сонда да күдер үзбе бір Алладан!