Ерсін ӘМІРЕ, теолог,
Алматы қаласы орталық мешітінің
наиб имамы

Ел тәуелсіздігінің ақ таңы атқанына 20 жылдан астам уақыт өтті. Осы қысқа мерзім ішінде елімізде исламның немесе басқа діндердің атын жамылған дәстүрлі емес діни ағымдар тамырын жіберіп, қатарын көбейтіп үлгерді. Аллаға шүкір дейміз, барлығына болмаса да, кейбір теріс пиғылды діни ағымдар мен ұйымдардың қызметіне сот шешімімен тыйым салынып, таралуына шектеу қойылды. Әрине бұған Хизбут тахрир, әл-Ихуан әл-Муслимун және ағымдағы жылғы ақпан айында Астана қаласы, Сарыарқа ауданы сотының шешімімен тыйым салынған «Таблиғ жамағаты» халықаралық миссионерлік ұйымын мысалға келтіруге болады.

Бірақ қазірге дейін елімізде тыйым салынған діни ағымдар тізімінен тиісті орнын алмай, қылмыстық немесе лаңкестік әректтерге барған кейбір ерушілеріне ғана шара қолданылып жатқан секта бар. Бұл уахабилік-сәләфилік ағым. Қазіргі таңда елімізді, әсіресе Батыс өңірін алаңдатып, тәуелсіз еліміздің мешіттерінен берекені қашырып жатқан да аталмыш діни ағымның идеологиясына уланған қазақтың қаракөздері.

Осы мақаламда соңы агрессиялық немесе лаңкестік әрекеттерге апарып соғатын бұл діни ағымның идеологиялық астарын аша отырып, оның қасиетті Құран Кәрім аяттарына, дәстүрлі исламның негіздеріне қайшы келетін тұстарына, негізгі принциптеріне тоқталып кетуді жөн көріп отырмын.

Біріншіден, Сәләфизм сөзінің түптөркіні араб тіліндегі «сәләф» яғни бұрынғы өткен, бұрынғылар деген сөзден келіп шыққан. Ислам тарихындағы алғашқы үш буын – Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың және олардың шәкірттері табиғиндердің кезеңдеріне «сәләф» деп айтылады. Сонымен қатар бұл үш буынның ұстанған жолы нағыз ақиқат әрі дұрыс болып саналады. Қазіргі таңдағы сәләфилер өздерін біз алғашқы үш буынның жолын ұстанушылармыз, сондықтан біз сәләфилерміз деп жариялауда. Бұл топ өзін қаншалықты алғашқылардың жолын ұстанушы – «сәләфилер» деп атағанымен уахабилік қозғалысының жалғасы екенін жасыра алмайды. Себебі, шын мәнінде, аталмыш топтың ілімі мен көзқарастары ХІІ-ХІІІ ғасырларда Дамаск қаласында өмір сүрген Ибн Таймия, оның шәкірті Ибн әль-Қайим, ХVIII ғасырда Сауд Аравияның солтүстік өлкесінен шыққан Мухаммад ибн Абдульуаххабтың, біздің ғасырда Ибн Баз, Ибн әл-Усеймин, Альбани, Фаузан секілді кісілердің дінге қатысты пікірлеріне негізделеді. Демек, еліміздің әрбір азаматы үшін бұл топтың ұстанымы мен ілімі шынайы Исламның туын көтерген алғашқы үш буынның исламды түсінуі мен ұстануына ешқандай қатысы жоқ екендігі тайға таңба басқандай анық болуы тиіс.

Екіншіден, уахабилік ағым иедологиясының адасқан тұстарының бірі, олардың ғалымдары шариғаттағы «Алла разылығы үшін жек көріп, оның разылығы үшін жақсы көру» яғни «әль-уәлә уаль баро» мәселесін бұрмалап түсіндіреді.

Негізінде дәстүрлі ислам ғұламалары бейбіт әрі достық қарым-қатынаста болған басқа дін өкілдеріне құрметпен қарау шариғаттың әмірі деп айтады. Шын мәнінде бұл ұстанымның негізі Құран Кәрімнің Мумтахина сүресіндегі «Алла тағала діндерің үшін сендерге қарсы соғыспаған, отандарыңнан шығармағандарға жақсылық жасауға және әділдік етуге тыйым салмайды...» деген аятқа сүйенеді. Ал уахабилік ағымның шейхтері өзге дін өкілдерін жаппай жек көруге, дұшпан деп санауға шақырады.

Бұл ағымның бетке тұтар шейхтерінің бірі Мухаммад ибн Солих әль-Усеймин «Ізгілердің бақшасы» кітабына берген түсіндірме еңбегінде былай дейді: «Мұсылманның міндеті, кәпірлер оған қанша достық ниетін білдірсе де, сүйіспеншілік танытса да, оларды жек көру болу болып табылады. Себебі олардың сені жақын тұтулары өздеріне пайда, саған зиян келтіру үшін ғана болады. Әрбір кәпір Аллаға дұшпан. Демек, әрбір кәпір бізге дұшпан. Әрбір кәпір бізге жамандық пен дұшпандық қана ойлайды. Сол үшін сен барлық кәпір атаулыны оның ұлтына, алыс-жақындығына қарамай, бүкіл жан-тәніңмен жек көруге міндеттісің. Әрбір кәпірдің саған дұшпан екендігін біл». Аталмыш шейхтің пікірі бойынша, себебіне қарамай әрбір намаз оқымаған адам діннен шыққан, кәпір болып саналады. Демек, мұндай ұстанымдағы адам жобалай айтқанда еліміздегі 1000 адамның бірін ғана өзіне дос тұтады деген сөз.

Қазіргі кезде бұл сөздерді Медина қаласындағы «Ислам университетін» бітіріп келген өз еліміздің азаматтары ел арасында арнайы уағыздарында қасиетті пікір ретінде таратып жүр. Мұны олардың халық арасында және ғаламтор желісінде таратылып жүрген аудио-видео уағыздары мен дәрістерінен көруге болады. Ең қызығы әрі сорақысы бұл сөздердің иелері – елімізде кейбір сарапшылар «байсалды яғни умеренный сәләфизм» - деп қарастырып жүрген бағытты уағыздаушы азаматтар. Егер де сол сарапшылар осындай радикалды мазмұндағы пікірлерді байсалды деп санайтын болса, олардың пікірінше радикалды немесе төзімсіз иедология қандай болады екен деген сұрақ бізді мазалайды.

Үшіншіден, бұл ағымның идеологиясы бойынша, «Алланы бір деп тану – таухид мәселесін рубубия, улухия, асма уас-сифат» деп үшке бөледі, Алла тағала шектеулі, оның екі қолы және екі көзі бар, отырады, жүгіреді, Құранда ауыспалы мағынада сөздер жоқ деп есептейді, шариғат мәтіндері – Құран аяттары мен Пайғамбар хадистерін, атап айтқанда Алла тағаланың заты мен сипаттарына қатыстысын тікелей мағынада ғана қабылдайды т.б. Олар аталмыш мәселелерді Пайғамбар (с.а.с.) мен оның сахабаларына қаншалық телігенмен, шариғатта  негізі жоқ екендігі әрбір зерттеуші маманға айқын жағдай.

Нәтижесінде олар өздерінің шариғатта негізі жоқ осындай ұстанымдарына қайшы келген исламдағы дәстүрлі құқықтық (ханафи, мәлики... мазхабтары) және сенім мектептерінің (ашғари, мәтруди мектептері) ілімдерін де жоққа шығарып, адасқан деп санайды. Сонымен қатар Ислам ғұламаларының шарттары толық сақталған «ижтихадпен» іске асқан еңбектерін жоққа шығарумен өз ерушілерін төзімсіздікке тәрбиелеуде.

Төртіншіден, уахабилік ағымның шейхтері мен уағызшылары біздің қоғамда күнделікті іске асатын діни немесе ұлттық рәсімдер – өмірден озған аруақтарға Құран оқып бағыштауды, келіннің беташар рәсімін, дұғадан кейін бет сипауды бидғат, дінге енген жаңашылдық деп әрдайым қайталап уағыздаумен болады. Сонымен қатар, қазақтың даналарын ғасырлар бойы тәрбиелеп келе жатқан сопылық мектептің тәлімін толығымен дерлік жоққа шығарып, адасушылықпен айыптайды. Біз мұны Медина қаласындағы Ислам университетінде және Пайғамбар мешітінде дәріс берген сәләфилік топтың ғалымдарының бірі Али бин Мухаммед бин Синанның «Әл-мажмуғ әл-муфид мин ақидатут-таухид» (Таухид ақидасынан алынған пайдалы жинақ) кітабындағы мына жолдардан көре аламыз: «Уа мұсылмандар, сопылық тариқаттарына қарсы жаппай соғыс жариялап, оларды толығымен жоймағанша, сендердің исламдарыңның пайдасы жоқ. Оларға қарсы яхудилер мен отқа табынушыларға қарсы күресуден бұрын соғысыңдар». Әрине бұдан автордың сопылық мектепке қатысты көзқарасының қаншалықты агрессиялық сипатта екені көрінеді. Бұл тек сопылыққа ғана қатысты емес. Олар Орта Азиядағы дәстүрлі сенім мектебі – мәтрудияны да жоққа шығарып, адасушылықпен қаралайды.

Осындай бұрмаланған әрі бұзық тәлімді бойына сіңіріп алған жастардың жүзінен суықтық, көздерінен қатыгездікті анық байқайсыз. Жұма намаздарында жүрегіме күмән кіріп, адасып кетпейін деген үреймен мешіттерде ҚМДБ имамдарының айтатын уағыздарын тыңдамау үшін құлақтарына тыңдағышты тағып алып, өз көсемдерінің уағызын тыңдап отыратын жастарды көптеп көруге болады. Бұл жағдайды уахабизмді елімізде насихаттап жатқан жігіттердің пәтуалары отқа май құйғандай ушықтыруда.

Осының мысалы ретінде, Сарыағаш қаласының тумасы Медина қаласында отырып, интернет арқылы елдегі ерушілеріне пәтуа беретін ұлты өзбек жігіттің мын пәтуасын айтуға болады. Ол өзіне қойылған «Бидғатшыларға қатысты ұстанымымыз және қарым-қатынасымыз қалай болу керек? Олармен сауда секілді дүниелік істерде араласуға рұқсат бар ма?» - деген сұрақтарға, «Бидғатшылармен араласуға қарағанда, иегова куәгерлерімен араласу абзал. Себебі Иегова куәгерінің басқа дінді уағыздап жатқанын білесің. Ал бидғатшы болса саған аят, хадис айтып адастырады» - деп жауап берген. Оның «бидғатшы» сөзіндегі мақсаты ҚМДБ және соған қарасты мешіттер мен мешіт жамағаттары болып табылады. Мұндай агрессиялық ұстаным елдін шырқын бұзып, діни алауыздыққа алып барары айдан анық.

Міне осы аталған діни идеологиялық ұстанымдардың негізінде еліміздегі мұсылмандар арасындағы діни алауыздық іштегі көзқарас ретінде ғана қалып қоймай, бейбіт тұрғындардың қанын төгуге бағытталған лаңкестік әрекеттерге ұласуда.

Сонымен қатар сәләфилерді «умеренный және радикальный» деген санаттарға бөлуде өте сақ болу қажет деп ойлаймыз. Себебі жоғарыда айтып өткен діни мәселелер бұл екі топқа ортақ ұстанымдар болып табылады. Бұлардың арасындағы айырмашылық тек кейбір саяси ұстанымдарда.

Діни негіздегі ұстанымдар мен сенімдердің өзгеріске ұшырауы әдетте мүмкін емес. Бірақ, саяси көзқарастар мен ұстанымдардың мүдде мен ахуал талабына сәйкес құбылып тұратыны белгілі. Сондықтан сәләфизмді қарулы іс-әрекетке бару немесе бармау тұрғысынан байсалды және радикалды деп бөлуге шартты түрде келіссек те, идея тұрғысынан мұндай екі топқа бөлу мүлде қателік болып есептеледі. Тек қателік қана емес, бұлай ету мемлекет пен қоғамды сәләфизмге қатысты шешімдер мен шараларды қабылдау мәселесінде есептен жаңылдырады.

Демек, қазіргі таңда саяси көзқарастары байсалды болып көрінген сәләфизмнің мадхалиттер, александриялық сәләфиттер, ұлт жанашырлары болып көрініп жүрген, шынайы бет-келбетін жасыратын, тақияшыл сәләфиттер тобы мүдде талабына сәйкес болашақта жоғарыда айтылған негізгі мақсатты жүзеге асырмауына ешкім кепіл бола алмайды. Осылайша бүгінгінің байсалды сәләфилері ертеңгінің радикалы болуы болашақтың еншісінен әбден күтілетін жайт. Сондықтан тек елімізді ғана емес, бүкіл ислам әлемін алаңдатып отырған, жастардың санасын улап жатқан бұл идеологияға қарсы ғылыми, ақпараттық және құқықтық тұрғыдағы тиімді шараларды қабылдау ертеңге кешіктірілетін шаруа емес ойлаймын.

Ерсін ӘМІРЕ, теолог,
Алматы қаласы орталық мешітінің
наиб имамы

Ел тәуелсіздігінің ақ таңы атқанына 20 жылдан астам уақыт өтті. Осы қысқа мерзім ішінде елімізде исламның немесе басқа діндердің атын жамылған дәстүрлі емес діни ағымдар тамырын жіберіп, қатарын көбейтіп үлгерді. Аллаға шүкір дейміз, барлығына болмаса да, кейбір теріс пиғылды діни ағымдар мен ұйымдардың қызметіне сот шешімімен тыйым салынып, таралуына шектеу қойылды. Әрине бұған Хизбут тахрир, әл-Ихуан әл-Муслимун және ағымдағы жылғы ақпан айында Астана қаласы, Сарыарқа ауданы сотының шешімімен тыйым салынған «Таблиғ жамағаты» халықаралық миссионерлік ұйымын мысалға келтіруге болады.

Бірақ қазірге дейін елімізде тыйым салынған діни ағымдар тізімінен тиісті орнын алмай, қылмыстық немесе лаңкестік әректтерге барған кейбір ерушілеріне ғана шара қолданылып жатқан секта бар. Бұл уахабилік-сәләфилік ағым. Қазіргі таңда елімізді, әсіресе Батыс өңірін алаңдатып, тәуелсіз еліміздің мешіттерінен берекені қашырып жатқан да аталмыш діни ағымның идеологиясына уланған қазақтың қаракөздері.

Осы мақаламда соңы агрессиялық немесе лаңкестік әрекеттерге апарып соғатын бұл діни ағымның идеологиялық астарын аша отырып, оның қасиетті Құран Кәрім аяттарына, дәстүрлі исламның негіздеріне қайшы келетін тұстарына, негізгі принциптеріне тоқталып кетуді жөн көріп отырмын.

Біріншіден, Сәләфизм сөзінің түптөркіні араб тіліндегі «сәләф» яғни бұрынғы өткен, бұрынғылар деген сөзден келіп шыққан. Ислам тарихындағы алғашқы үш буын – Мұхаммед пайғамбардың, сахабалардың және олардың шәкірттері табиғиндердің кезеңдеріне «сәләф» деп айтылады. Сонымен қатар бұл үш буынның ұстанған жолы нағыз ақиқат әрі дұрыс болып саналады. Қазіргі таңдағы сәләфилер өздерін біз алғашқы үш буынның жолын ұстанушылармыз, сондықтан біз сәләфилерміз деп жариялауда. Бұл топ өзін қаншалықты алғашқылардың жолын ұстанушы – «сәләфилер» деп атағанымен уахабилік қозғалысының жалғасы екенін жасыра алмайды. Себебі, шын мәнінде, аталмыш топтың ілімі мен көзқарастары ХІІ-ХІІІ ғасырларда Дамаск қаласында өмір сүрген Ибн Таймия, оның шәкірті Ибн әль-Қайим, ХVIII ғасырда Сауд Аравияның солтүстік өлкесінен шыққан Мухаммад ибн Абдульуаххабтың, біздің ғасырда Ибн Баз, Ибн әл-Усеймин, Альбани, Фаузан секілді кісілердің дінге қатысты пікірлеріне негізделеді. Демек, еліміздің әрбір азаматы үшін бұл топтың ұстанымы мен ілімі шынайы Исламның туын көтерген алғашқы үш буынның исламды түсінуі мен ұстануына ешқандай қатысы жоқ екендігі тайға таңба басқандай анық болуы тиіс.

Екіншіден, уахабилік ағым иедологиясының адасқан тұстарының бірі, олардың ғалымдары шариғаттағы «Алла разылығы үшін жек көріп, оның разылығы үшін жақсы көру» яғни «әль-уәлә уаль баро» мәселесін бұрмалап түсіндіреді.

Негізінде дәстүрлі ислам ғұламалары бейбіт әрі достық қарым-қатынаста болған басқа дін өкілдеріне құрметпен қарау шариғаттың әмірі деп айтады. Шын мәнінде бұл ұстанымның негізі Құран Кәрімнің Мумтахина сүресіндегі «Алла тағала діндерің үшін сендерге қарсы соғыспаған, отандарыңнан шығармағандарға жақсылық жасауға және әділдік етуге тыйым салмайды...» деген аятқа сүйенеді. Ал уахабилік ағымның шейхтері өзге дін өкілдерін жаппай жек көруге, дұшпан деп санауға шақырады.

Бұл ағымның бетке тұтар шейхтерінің бірі Мухаммад ибн Солих әль-Усеймин «Ізгілердің бақшасы» кітабына берген түсіндірме еңбегінде былай дейді: «Мұсылманның міндеті, кәпірлер оған қанша достық ниетін білдірсе де, сүйіспеншілік танытса да, оларды жек көру болу болып табылады. Себебі олардың сені жақын тұтулары өздеріне пайда, саған зиян келтіру үшін ғана болады. Әрбір кәпір Аллаға дұшпан. Демек, әрбір кәпір бізге дұшпан. Әрбір кәпір бізге жамандық пен дұшпандық қана ойлайды. Сол үшін сен барлық кәпір атаулыны оның ұлтына, алыс-жақындығына қарамай, бүкіл жан-тәніңмен жек көруге міндеттісің. Әрбір кәпірдің саған дұшпан екендігін біл». Аталмыш шейхтің пікірі бойынша, себебіне қарамай әрбір намаз оқымаған адам діннен шыққан, кәпір болып саналады. Демек, мұндай ұстанымдағы адам жобалай айтқанда еліміздегі 1000 адамның бірін ғана өзіне дос тұтады деген сөз.

Қазіргі кезде бұл сөздерді Медина қаласындағы «Ислам университетін» бітіріп келген өз еліміздің азаматтары ел арасында арнайы уағыздарында қасиетті пікір ретінде таратып жүр. Мұны олардың халық арасында және ғаламтор желісінде таратылып жүрген аудио-видео уағыздары мен дәрістерінен көруге болады. Ең қызығы әрі сорақысы бұл сөздердің иелері – елімізде кейбір сарапшылар «байсалды яғни умеренный сәләфизм» - деп қарастырып жүрген бағытты уағыздаушы азаматтар. Егер де сол сарапшылар осындай радикалды мазмұндағы пікірлерді байсалды деп санайтын болса, олардың пікірінше радикалды немесе төзімсіз иедология қандай болады екен деген сұрақ бізді мазалайды.

Үшіншіден, бұл ағымның идеологиясы бойынша, «Алланы бір деп тану – таухид мәселесін рубубия, улухия, асма уас-сифат» деп үшке бөледі, Алла тағала шектеулі, оның екі қолы және екі көзі бар, отырады, жүгіреді, Құранда ауыспалы мағынада сөздер жоқ деп есептейді, шариғат мәтіндері – Құран аяттары мен Пайғамбар хадистерін, атап айтқанда Алла тағаланың заты мен сипаттарына қатыстысын тікелей мағынада ғана қабылдайды т.б. Олар аталмыш мәселелерді Пайғамбар (с.а.с.) мен оның сахабаларына қаншалық телігенмен, шариғатта  негізі жоқ екендігі әрбір зерттеуші маманға айқын жағдай.

Нәтижесінде олар өздерінің шариғатта негізі жоқ осындай ұстанымдарына қайшы келген исламдағы дәстүрлі құқықтық (ханафи, мәлики... мазхабтары) және сенім мектептерінің (ашғари, мәтруди мектептері) ілімдерін де жоққа шығарып, адасқан деп санайды. Сонымен қатар Ислам ғұламаларының шарттары толық сақталған «ижтихадпен» іске асқан еңбектерін жоққа шығарумен өз ерушілерін төзімсіздікке тәрбиелеуде.

Төртіншіден, уахабилік ағымның шейхтері мен уағызшылары біздің қоғамда күнделікті іске асатын діни немесе ұлттық рәсімдер – өмірден озған аруақтарға Құран оқып бағыштауды, келіннің беташар рәсімін, дұғадан кейін бет сипауды бидғат, дінге енген жаңашылдық деп әрдайым қайталап уағыздаумен болады. Сонымен қатар, қазақтың даналарын ғасырлар бойы тәрбиелеп келе жатқан сопылық мектептің тәлімін толығымен дерлік жоққа шығарып, адасушылықпен айыптайды. Біз мұны Медина қаласындағы Ислам университетінде және Пайғамбар мешітінде дәріс берген сәләфилік топтың ғалымдарының бірі Али бин Мухаммед бин Синанның «Әл-мажмуғ әл-муфид мин ақидатут-таухид» (Таухид ақидасынан алынған пайдалы жинақ) кітабындағы мына жолдардан көре аламыз: «Уа мұсылмандар, сопылық тариқаттарына қарсы жаппай соғыс жариялап, оларды толығымен жоймағанша, сендердің исламдарыңның пайдасы жоқ. Оларға қарсы яхудилер мен отқа табынушыларға қарсы күресуден бұрын соғысыңдар». Әрине бұдан автордың сопылық мектепке қатысты көзқарасының қаншалықты агрессиялық сипатта екені көрінеді. Бұл тек сопылыққа ғана қатысты емес. Олар Орта Азиядағы дәстүрлі сенім мектебі – мәтрудияны да жоққа шығарып, адасушылықпен қаралайды.

Осындай бұрмаланған әрі бұзық тәлімді бойына сіңіріп алған жастардың жүзінен суықтық, көздерінен қатыгездікті анық байқайсыз. Жұма намаздарында жүрегіме күмән кіріп, адасып кетпейін деген үреймен мешіттерде ҚМДБ имамдарының айтатын уағыздарын тыңдамау үшін құлақтарына тыңдағышты тағып алып, өз көсемдерінің уағызын тыңдап отыратын жастарды көптеп көруге болады. Бұл жағдайды уахабизмді елімізде насихаттап жатқан жігіттердің пәтуалары отқа май құйғандай ушықтыруда.

Осының мысалы ретінде, Сарыағаш қаласының тумасы Медина қаласында отырып, интернет арқылы елдегі ерушілеріне пәтуа беретін ұлты өзбек жігіттің мын пәтуасын айтуға болады. Ол өзіне қойылған «Бидғатшыларға қатысты ұстанымымыз және қарым-қатынасымыз қалай болу керек? Олармен сауда секілді дүниелік істерде араласуға рұқсат бар ма?» - деген сұрақтарға, «Бидғатшылармен араласуға қарағанда, иегова куәгерлерімен араласу абзал. Себебі Иегова куәгерінің басқа дінді уағыздап жатқанын білесің. Ал бидғатшы болса саған аят, хадис айтып адастырады» - деп жауап берген. Оның «бидғатшы» сөзіндегі мақсаты ҚМДБ және соған қарасты мешіттер мен мешіт жамағаттары болып табылады. Мұндай агрессиялық ұстаным елдін шырқын бұзып, діни алауыздыққа алып барары айдан анық.

Міне осы аталған діни идеологиялық ұстанымдардың негізінде еліміздегі мұсылмандар арасындағы діни алауыздық іштегі көзқарас ретінде ғана қалып қоймай, бейбіт тұрғындардың қанын төгуге бағытталған лаңкестік әрекеттерге ұласуда.

Сонымен қатар сәләфилерді «умеренный және радикальный» деген санаттарға бөлуде өте сақ болу қажет деп ойлаймыз. Себебі жоғарыда айтып өткен діни мәселелер бұл екі топқа ортақ ұстанымдар болып табылады. Бұлардың арасындағы айырмашылық тек кейбір саяси ұстанымдарда.

Діни негіздегі ұстанымдар мен сенімдердің өзгеріске ұшырауы әдетте мүмкін емес. Бірақ, саяси көзқарастар мен ұстанымдардың мүдде мен ахуал талабына сәйкес құбылып тұратыны белгілі. Сондықтан сәләфизмді қарулы іс-әрекетке бару немесе бармау тұрғысынан байсалды және радикалды деп бөлуге шартты түрде келіссек те, идея тұрғысынан мұндай екі топқа бөлу мүлде қателік болып есептеледі. Тек қателік қана емес, бұлай ету мемлекет пен қоғамды сәләфизмге қатысты шешімдер мен шараларды қабылдау мәселесінде есептен жаңылдырады.

Демек, қазіргі таңда саяси көзқарастары байсалды болып көрінген сәләфизмнің мадхалиттер, александриялық сәләфиттер, ұлт жанашырлары болып көрініп жүрген, шынайы бет-келбетін жасыратын, тақияшыл сәләфиттер тобы мүдде талабына сәйкес болашақта жоғарыда айтылған негізгі мақсатты жүзеге асырмауына ешкім кепіл бола алмайды. Осылайша бүгінгінің байсалды сәләфилері ертеңгінің радикалы болуы болашақтың еншісінен әбден күтілетін жайт. Сондықтан тек елімізді ғана емес, бүкіл ислам әлемін алаңдатып отырған, жастардың санасын улап жатқан бұл идеологияға қарсы ғылыми, ақпараттық және құқықтық тұрғыдағы тиімді шараларды қабылдау ертеңге кешіктірілетін шаруа емес ойлаймын.

Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының Астана қаласындағы ғимаратында Бас мүфти Ержан қажы Малғажыұлы ҚР Мәдениет және спорт вице-министрі Марат Әзілхановты және ҚР Дін істері комитетінің төрағасы Ғалым Шойкинді қабылдады.

Ресми басқосуға наиб мүфти Серікбай қажы Ораз, ҚМДБ-ның бөлім меңгерушілері мен Дін істері комитетінің өкілдері қатысты. Кездесуде қоғамдағы өзекті діни мәселелер мен жат ағымдар жайлы пәтуа шығару, діни рәсімдерді бір ізге түсіру, имамдардың шетелде білімін жетілдіру, халал стандарттау жүйесін қолға алу, Діни басқарма мен Дін істері комитетінің ынтымақтастық бағытындағы өзара ортақ жұмыстарын жетілдіру, бұқаралық ақпарат құралдарында діни ағарту, түсіндіру іс-шараларын жандандыру, өзге ұлттар мен ұлыстардың сұранысына сай медреседе орыс тілі бөлімін ашу, имамдар форумын өткізу, т.б. мәселелер талқыланып, пысықталды.

«Құрметті мүфти-хазрет, Діни басқарманың Астанаға көшуі біз үшін, еліміздің мұсылман жамағаты үшін үлкен тарихи оқиға болды. Елордамызда еліміздің игілігі мен бірлігі жолында жасалатын жұмыстарыңызға сәттілік, табыс тілеймін», – деді вице-министр Марат Алмасұлы.

Ержан қажы Малғажыұлы Діни басқарма жанынан Халал өнімдерді стандарттау бөлімі ашылғанын, жуырда www.fatua.kz сайты өз жұмысын бастайтынын жеткізді. «Ислам дініне ден қойған бауырларымыз мүфтияттың мамандарына түрлі сұрақтар жолдайды. Тіпті, күнәға жол беріп қоймайын деген ниетпен отбасы мәселесінде де сауал жолдайды. Жаңадан ашылып жатқан сайтымыз осындай сұрақтарға жауап береді және жат ағымдар жайлы пәтуалар жарияланады», – деді Бас мүфти.

Келелі кездесуде Марат Алмасұлы Діни басқарманың жаңа ғимараты үшін әкелген сыйын ресми табыстады.

ҚМДБ Баспасөз қызметі

Бүгін Қазақстан мұсылмандары діни басқармасының төрағасы Ержан қажы Малғажыұлы Астанада Түркияның Қазақстандағы елшілігінің діни істер бойынша кеңесшісі Ибраһим Йылмазды және Мәдениеттер мен діндердің халықаралық орталығының директоры Айдар Әбуовты қабылдады.

Кездесуде қоғамда бірлік пен бейбітшілік, татулық пен тұрақтылық орнатуда діннің маңызды рөлі сөз болды. Бас мүфти Түркия елшілігі өкіліне Ислам құндылықтары туралы кітаптарды қазақ тіліне аудару қажеттілігін айтты. Сондай-ақ Түркияның іргелі діни оқу орындарында имамдарды оқыту мәселесі де талқыланды. Ибраһим Йылмаз бұл ұсынысты қолдайтынын жеткізді.

Айта кетейік, екі елдің Діни басқармалары қабылдаған меморандумға сәйкес, бүгінде Түркияда «Хасеки» оқу орнында елімізден барған 50-ден астам имам-молдалар білімдерін жетілдіруде.

www.muftyat.kz

8. Неге төрт қана мәзһаб бар?

Бұл – нені қаласа сол болатын Алла Тағаланың шешімі. Оған ешқандай да бір жаратылыстың қатысы жоқ.

Сондай- ақ осы төрт деген санның ерекшелігін атап өту қажет. Төрт үлкен періште, төрт иләһи кітап, тиым салынған төрт ай, төрт әділ халиф тағы басқа.

Әлләма Бұрхануддин Ибрахим ибн Әли әл-Мәлики (һ.ж. 799ө.)  кейбір мәзһабтардың қалай пайда болып, олардың қалай жоғалып кеткені жайлы қысқаша баяндап береді. Ол былай дейді:

«Имам әл- Әузаидің мәзһабы хижраның екінші ғасырында имам Мәліктің мәзһабы ортаға шықпай тұрып, Шамда үстем болған және Андалус аймағында кең тараған. Осыдан соң имам әл- Әузаидің мәзһабы ұмытылып қалды. Хасан әл- Басри мен Суфиан әс- Сәуридің мәзһабына келер болсақ, олардың ізбасарлары аз болған және де олар ұзаққа бара алмады. Біраз уақыт өткен соң олардың да мәзһабы жоғалып кетті...

Әт- Табари және Әбу Сәуридің ізбасарлары да аз болған, олар да көп ұзамай ұмыт болды. Әбу Сәуридің ізбасарлары хижраның үшінші ғасырында жоғалып кетсе, имам әт- Табаридің соңынан ерушілер төртінші ғасырдан соң...» Тажуддин әс-Субки (777 х.ж.ө.) былай деп жазады:  «Осы төрт мәзһаб Алла Тағаланың мейірімімен сенім мәселесінде ортақ көзқараста болды. Олардың ізбасарларының біразы муғтазилилер мен мужассимдерге қосылғанымен басым бөлігі ақиқатқа еріп, өткен және қазіргі заман ғалымдары толықтай құптаған Әбу Жағфар әт- Тахауидың ақидасында болған…»

Өзге мужтахидтерге келер болсақ, олардың мәзһабтары жүйеленбеген, зерттелмеген және де төрт мәзһаб секілді толықтай жазылмаған. Ғалымдар жылдар бойы олардан пайда алып, солардан білім алған. Олар өмірден озған соң мәзһаб емес, ілім ретінде қалды. Сол себепті де олардың дәлелдері Ислам құқығы және хадис ілімі еңбектерінде жазылған, алайда осы имамдарға қатысты деген мәзһаб болмаған еді.

9. Бізде бір Құран және бір Пайғамбар (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) бар, әртүрлі мәзһабпен жүрудің не қажеттілігі бар?

Бұл сұраққа жауапты шейх Әууәма өзінің «Адаб ул ихтиләф» атты еңбегінде келтірген төмендегі диспуттан табамыз:

Бірінші әңгіме шейх пен бір студенттің арасында осыдан он жыл бұрын «Ислам құқығы тарихы» дәрісінде болған. Шейх былай деп жазған: «Студент маған: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдардың барлығы тек бір мәзһабпен жүруі жайлы қандай шешім бар?»,- деп сұрақ қойды».

Алғашында мен қысқаша: «Бұл Алланың шариғатына, біз соңдарына ілескен Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын), сахабаларға, салихалы ғалымдарға қарсы шығу болып табылады. Сондай- ақ бұл қисынға келмейді.

Осыдан соң мен ойымды тарқатып: Алла Тағала арабтардың «қур» сөзін екі түрлі мағынада қолданатынын білмеді ме:

1) Етеккір кезеңін

2) Екі етеккір аралығындағы тазаланған уақытты?

Ол болса: «Әрине, білген»,- деп жауап берді.

Мен былай дедім: «Алла Тағала Зәйд ибн Сәбит және Абдулла ибн Масъуд атты екі сахаба өмір сүретінін, әрі Зәйд «қур» сөзі – таза кезең деп санайтынын, ал Ибн Масъуд болса – етеккір кезеңі деп есептейтінін білмеді ме?».

Ол: «Білген, әлбетте»,- деді.

Мен: «Онда Алла Тағала Ибн Масъуд пен Зәйдтің арасындағы әртүрлі оқу мәселесіне тап болмау үшін неге

ثَلَاثَةَ قُرُوءٍ  аятын осылай жібермеді? Аят неге мына формада келмеген:

ثَلَاثَةَ حيض немесе

ثَلَاثَةَ اطهار яғни, нақты не етеккір, не тазарған кезді нұсқаған күйде келмей, екі түрлі көзқарас қалыптастырған? Осындай сұрақтарды Құранның біржақты мағынада тәпсірлеуге болмайтын әрбір аятына қатысты қоюға болады.

Мен былай деп жалғастырдым: «Осындай жағдай хадистерге де қатысты. Біз оларды Алла Тағаладан жеткен деп білеміз. Олай болса Алла Тағала хадистерді адамдар әр түрлі түсінбес үшін Өзінің Пайғамбарының (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) көкейіне бір мағыналы сөздерді ғана салмады? Мысалы, Алла Тағала Пайғамбарға (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) Бану Қурайзаға асығып бара жатқанда сахабаларына екінті намазын жолда оқымауды неге ашық айтуды көкейіне салмаған? Жоқ, ол былай деді: «Әркім екінті намазын Бану Қурайзаға жетіп оқысын деді». Нәтижеде сахабалардың бір бөлігі Пайғамбарымыздың сөзін (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) тура мағынасында түсінсе, бір бөлігі астарлы  мағынасын алды».

Мен студенттен былай деп сұрадым: «Сахабалар мен оларға ергендердің арасында келіспеушілік болған ба?»

Ол: «Әрине, болған»,- деп жауап берді.

Мен одан әрі: «Олардың ойлау ерекшеліктері әртүрлі болды ма?»

Ол: «Ия»,- деді.

Мен айттым: «Бұл келіспеушіліктер өмір сүру салтының әрі қоршаған ортаның әртүрлі болғандығынан емес пе?»

Ол: «Ия, сол себепті»,- деді.

Қорытынды ретінде мен былай дедім: «Мәзһабтарды біріктіру және адамдарға бір мәзһабпен жүріңдер деу – надандық пен адасушылық болып есептеледі».

Екінші әңгіме шариғат ілімдерін терең түсінетін Аббасидтердің халифы әл- Мәмуннің басынан өткен. Ибн Қутайба былай деп жеткізеді:

«Мәмун діннен шығып, христиандықты қабылдаған адамнан: «Сені біздің дінімізден не алыстатты, айтшы? Егер сен сол дертіңе біздің көмегімізбен шипа табар болсаң, оны қабылдайсың. Егер дертіңнен айыға алмасаң және де ем сені одан әрі құртатын болса сен кешірілесің әрі сені ешкім кіналамайды. Егер біз сені содан соң тонар болсақ, оны біз шариғатқа сай жасаймыз. Сенің барлық күмәндарыңды саралап, ақиқаты іздеуде ешқандай да қарастырылмай қалған мәселе қалған жоқтығына сеніміңді нығайтуға мүмкіндігің бар. Егер осылай жасар болсаң, сен қолыңнан келгенді жасап, адамгершілік танытқаның.

Діннен шығушы былай деді: «Мені Исламнан көзқарастардың әртүрлігі алыстатып жіберді»

Мамун былай деді: «Екі түрлі көзқарас бар. Біріншісі азанға, жаназа намазындағы тәкбірге, әт- тахийатқа, айт намаздарына, ташриқ күндеріндегі тәкбірлерге, Құранды әр түрлі қырағатта оқуда және өзге де шариғат шешімдерінде пікірлер айырмашылығы бар. Мұндай сұрақтарда талас болмайды. Ол сұрақтар тек жобалауға, сан алуандыққа және де сынақты жеңілдетуге негізделген (адамдардың ұстануына шариғат жеңіл болуы үшін). Азан және қаматтағы сөздерді екі реттен айтқан адам азан мен қаматтың сөздерін бір рет қана айтатын адамды адасушы деп санамайды. Олар бір- бірін көзқарастың әртүрлігілі үшін кемсітпейді.

Екінші түрі Құран мен хадистерді тәпсірлеудегі айырмашылық. Біздің барлығымыз Құранның Алланың сөзі екендігін және де хадистердің жоғары дәрежелі екендігін білеміз. Егер дәл осы жағдай сені діннен алыстатқан болса, ол жағдайда Зәбур мен Інжілді тәпсірлеген кезде әртүрлі пікірлер болмауы тиіс, себебі олардың Құдайдың сөзі екендігіне ешкім күмән келтірмейді ғой. Ия, және де христиандар мен яһудилердің арасында да айырмашылық болмауы қажет. Әрі сен өзің тек бір мағыналы ғана сөздерді сөйлеуің қажет, яғни сөзің әртүрлі мағынада қолданылатын болмауы қажет.

Егер Алла Тағала Өзінің Кітабын пайғамбарлардың терең етіп түсіндіруі мен үйретуінсіз түсіруді қаласа Ол оны әлбетте жасар еді. Бірақ біздің дінімізде болсын, тіпті мына өмірдің өзі де әр нәрсенің байыбына жете түсінуден құралған. Олай болмаған жағдайда сынақ, бақталастық пен бір- бірінен асып түсуге ұмтылу дейтіндер болмас еді. Алла Тағала бұл өмірді олай жаратпаған».

Сонда діннен шығушы былай деді: «Мен Алладан басқа құлшылық қылуға лайық ешкім жоқ екендігіне және Иса (оған Алланың сәлемі болсын) Оның құлы екендігіне, Мұхаммед (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) шыншыл және сен мұылмандардың әділ басшысы екендігіңе куәлік етемін»

Шейх Мұхаммад Әууәма былай дейді: «Бұл көзқарастардың әртүрлігі мәселесінде шешуші қорытынды және де айқын жауап. Алла Тағала Мамунге рахым етсін және де бізге осыны түсіндіріп бергені үшін үшін оның күнәларын кешірсін».

Расында да әртүрлі түсінік пен оқылу Алла Тағаланың рахымы болып табылады.

Ибн Куддама әл-Ханбали өзінің «Әл- Муғни» еңбегінде былай деп жазады: «Осыдан соң: Расында Алла Тағала Өзінің Мейірімімен, Құдіретімен және Күшімен бұл үмметтің ақиқатын сақтауды Өзіне алған. Оларды қорламақ болғандар Алланың әмірі келмейінше (бұл жерде Қиямет күні айтылып тұр) ешқандай зиян бере алмайды. Әрі олар бұрынғы ұстанған нәрселерін ұстанып жүреді. Ұлы Алла Тағала олардың қорғалуының, олардың ғалымдарының қорғалуын және де имамдары мен фақиһтарының артынан ілесу себебін де бекітіп қойған. Сонымен қатар, Пәк және Ұлы Алла Тағала бұл үмметті олардың ғалымдарымен қоса өзге қауымдарды пайғамбаларымен қандай қылған болса, сондай етті. Әрбір ұрпағынан Алла Тағала оларға артынан ілесіп, оның шешіміне тоқталатын фақиһтар берді. Осы үмметтің салиқалы ұрпағынан Ислам заңдарын үйретіп, оларды түсіндіріп беретін белгілі имамдарды шығарды. Олардың келісіп шешкендері – талассыз дәлел. Олардың пікірдегі айырмашылықтары – асқан рахымдылық. Олардың әңгімелерімен жүрек оянып, оларға ілесумен бақыт табады. Осыдан соң олардан дәрежесі жоғары бір топ бөлініп шығады, олардың есімдері мәзһабтың атауы болып әлі күнге дейін ел аузында жүр. Олардың сөздері пәтуа айтуда негіз болып болып табылады және де олардың мәзһабтарына сай Ислам ғалымдары пәтуа шығарып келеді».

Ибн Абдул Барр былай деп жеткізеді: «Бірде Омар ибн Абдул Ъазиз бен Қасым ибн Мұхаммад екеуі бір хадисті талқылап отырды. Кей жерде Омар Қасыммен келіспей қалған кездері Қасым оны жақтырмай қалып жатты. Сол кезде оған Омар былай деді: «Өзіңді олай ұстама! Мен сахабалардың әртүрлі көзқарастарын қызыл түйеге де айырбастамаймын».

Имам Мәлікпен болған тағы да бір таңқаларлық оқиға мынандай, бірде сол заманның халифының көмегімен барлық үмметті өз мәзһабына тарту мүмкіндігі туады. Бірақ имам одан бас тартады. Ол өзі былай дейді: «Халиф Әбу Жағфар әл- Мансур маған былай деді: «Мен шариғат сұрақтарына қатысты барлығына жаппай біркелкілік орнатуды жоспарлап отырмын. Осыдан соң барлық әскербасына және де барлық сот төрешілеріне осы заңға сүйенуді әмір етемін. Кімде кім қарсы келер болса, тоналады».

Мен оған былай деп жауап бердім: «Ей, мүміндердің әміршісі! Расында Алла Елшісі (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын)жорыққа әскерлерін жіберген кезде өзі де сахабаларының арасында болған. Ол өмір сүрген кездері көптеген жерлер жаулап алынды. Содан соң Әбу Бәкір (оған Алла разы болсын) басшы болған кезде халықтың жағдайы оның кезеңіне ұқсас болды. Кейін Омар (оған Алла разы болсын) басшылық тізгінін қолына алды. Алла Тағала оған көп жерлерді бағындырды. Алайда ол Пайғамбардың (оған Алланың игілігі мен сәлемі болсын) сахабаларын өзге жерлерге дін үйрету үшін жіберудің жолдарын тапты. Адамдар олардан сабақ алып және де алған білімдерін біздің күнімізге дейін жеткізді. Егер сен оларды білетін ілімдерінен қайтарар болсаң, олар мұны күпірлікке санайды. Керісінше, әр жердің өз ілімін көтерулеріне жәрдемдес, ал өзің сол ілімдерді өзіңе ал». Сонда Мансур былай деді: «Керемет сөздер! Айтылғандарды менің ұлым Мұхаммедке жазып беріңдер».

Авторы: Шейх Әбу Усама Аюб ибн Мәуләна Мухаммад
Еңбек аты: Who are The Blind Followers?
____________________
Орыс тілінен аударған Azan.kz
Дарульфикр.ру